Wraz z wiekiem wzrasta częstotliwość występowania zespołu metabolicznego. Jest on bardzo powszechny, ponieważ rozpoznaje się go u przeszło 1/3 ludności europejskiej. Zespół metaboliczny jest składową kilku elementów. Najpowszechniejsze jest nadciśnienie tętnicze. Na drugim miejscu pod względem częstości plasuje się podwyższone stężenie triglicerydów u mężczyzn, a otyłość u kobiet. Coraz powszechniejsze zjawisko otyłości u dzieci powoduje, że szybciej w dorosłym wieku są rozpoznawane kryteria tego zespołu

Co to jest zespół metaboliczny?

Zespół metaboliczny nie jest konkretną jednostką chorobową. Jest to zbiór kilku czynników ryzyka, a konkretnie kilku jednostek chorobowych będących czynnikiem ryzyka chorób cywilizacyjnych, jak cukrzyca czy zmian typu miażdżyca. Nie podlega więc międzynarodowej klasyfikacji chorób – ICD 10. Podstawą rozpoznania zespołu metabolicznego jest zdiagnozowanie czy stwierdzenie jego składowych u danej osoby.

Przyczyny zespołu metabolicznego

Najważniejszym czynnikiem ryzyka powstawania zespołu metabolicznego jest nieodpowiednia dieta prowadząca do otyłości. Nie chodzi tu tylko o dodatni bilans energetyczny, czyli jedzenie zbyt dużej ilości jedzenia, ale również spożywanie złej jakościowo żywności, niepełnowartościowych produktów, czyli jednym słowem – złych nawyków żywieniowych. Dodatkowo niska aktywność fizyczna jest współwinowajcą odkładania się nadmiernej ilości tkanki tłuszczowej trzewnej.

Nadmiar trzewnej tkanki tłuszczowej jest punktem wyjścia składowych zespołu metabolicznego. Nie jest to tkanka zupełnie neutralna dla naszego organizmu. Jest celem działania prozapalnych czynników, co prowadzi do utrzymywania się w niej stanu zapalnego. Jednak przede wszystkim należy pamiętać, że produkuje czynniki uodparniające komórki na działanie insuliny. Jest to hormon produkowany przez trzustkę i pozwalający m.in. na zużycie przez komórki glukozy pozyskiwanej z pożywienia. Coraz więcej glukozy krąży we krwi i nie może być spożytkowane przez komórki w danym mechanizmie, w związku z tym pojawia się hiperglikemia, czyli zbyt wysoki poziom cukru we krwi. Z czasem trzustka ulega destrukcji i przestaje efektywnie produkować insulinę. Rozwija się wtedy cukrzyca typu 2.

Zobacz film: Zespól metaboliczny

Objawy zespołu metabolicznego

Jak już wspomniano, zespół metaboliczny nie jest jedną jednostką chorobową, ale zespołem czynników czy chorób. Pierwszym elementem jest otyłość trzewna. Wraz z utrzymywaniem się otyłości i nieprzeciwdziałaniem jej odpowiednią dietą i aktywnością fizyczną, rozwija się opisane wyżej zjawisko insulinooporności, a także dochodzi do uszkodzenia śródbłonka naczyniowego.

Efektem zmian naczyniowych jest nadciśnienie tętnicze, które nie od razu musi osiągać spektakularne wartości. Początkowo mogą być to lekkie wahania ciśnienia, czy też zaburzenie w zakresie dobowego wahania się norm ciśnienia. Fizjologicznie, w nocy, człowiek powinien mieć niższe ciśnienie. Tutaj dochodzi jednak do braku spadku tego ciśnienia, co może być przez długi czas jedynym objawem rozwijającego się nadciśnienia.

W związku z otyłością i zjawiskiem insulinooporności rozwijają się cukrzyca typu 2, a także zaburzenia lipidowe. Wszystkie te czynniki nakładają się na siebie, prowadząc do rozwoju miażdżycy i zwiększając ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.

Kryteria rozpoznania zespołu metabolicznego

Tak naprawdę kryteria zespołu metabolicznego są jego głównymi objawami. Aby rozpoznać zespół metaboliczny, należy spełnić 3 z 5 kryteriów:

• obwód talii równy lub wyższy 80 cm u kobiet, a 94 cm u mężczyzn;
• wzrost stężenia triglicerydów powyżej 150 mg/dl;
• spadek stężenia cholesterolu frakcji HDL poniżej 40 mg/dl u mężczyzn, a poniżej 50 u kobiet;
• nadciśnienie tętnicze,
• poziom glukozy we krwi na czczo powyżej 100 mg/dl lub rozpoznana cukrzyca typu 2.

Leczenie zespołu metabolicznego

Trudno mówić o leczeniu zespołu metabolicznego jako całości. Leczenie polega na leczeniu składowych zespołu metabolicznego. Podstawą jest oczywiście walka z otyłością, która jest punktem wyjścia dla innych składowych zespołu metabolicznego. Zmniejszenie masy ciała, odpowiednia dieta, odpowiednia aktywność fizyczna bardzo często pozwalają przywrócić prawidłowy poziom ciśnienia, cukru czy lipidów we krwi bez nadmiernego leczenia farmakologicznego. Za skuteczne zredukowanie masy ciała uważa się redukcję więcej niż 10% masy ciała.

U chorych ze stanem przedcukrzycowym bardzo często stosowanym lekiem jest metformina.

Diagnostyka zespołu metabolicznego

Celem rozpoznania zespołu metabolicznego wykonuje się 3 badania:

• pomiar obwodu talii;
• pomiar ciśnienia tętniczego;
• badania krwi mające na celu określić poziom glukozy, triglicerydów, cholesterolu HDL.

Lek. Agnieszka Widera