Wolne rodniki tlenowe krążące po organizmie człowieka mogą mieć na niego negatywny i destrukcyjny wpływ. Są one aktywnymi formami tlenu, które odpowiadają za wywoływanie różnych chorób, np. miażdżycy oraz nowotworów.
Wolne rodniki tlenowe – definicja i powstawanie
Wolne rodniki tlenowe są atomami tlenu zdolnymi do samodzielnego istnienia, które posiadają jeden lub więcej niesparowanych elektronów. W normalnej sytuacji każdy atom tlenu posiada na swojej orbicie parzystą liczbę elektronów. W przypadku powstania atomu niesparowanego powstają wolne rodniki tlenowe, które są bardzo reaktywne i dążą do sparowania elektronów poszukując prawidłowych (czyli sparowanych) atomów. Skutkiem tego jest zabranie „zdrowej”, otaczającej go cząsteczce potrzebnego mu elektronu i doprowadzenie do jej utlenienia. Takie działanie przyczynia się do uszkadzania i niszczenia struktury komórek organizmu, przyspieszając ich śmierć, a jednocześnie wpływając negatywnie na stan zdrowia człowieka. Powstawanie wolnych rodników tlenowych jest przyspieszone u osób palących tytoń, narażonych na silny i długotrwały stres, nadużywających alkoholu oraz zażywających niektóre leki. Tworzeniu niesparowanych atomów sprzyjają również stany zapalne organizmu oraz wyczerpujące treningi.
Wpływ wolnych rodników tlenowych na organizm – jakie choroby wywołują?
Wolne rodniki tlenowe występujące w organizmie w niewielkiej, dozwolonej ilości są potrzebne do prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego. Krwinki białe po wykryciu patogenu, np. chorobotwórczego wirusa, pochłaniają go i zaczynają produkować w swoim wnętrzu wolne rodniki tlenowe. Ich zadaniem jest „wykradanie” elektronów wirusowi, co powoduje, że ten ginie. Jednak w nadmiernej ilości wolne rodniki tlenowe są bardzo niebezpieczne dla zdrowia, a nawet dla życia człowieka. Mogą one prowadzić do rozwoju miażdżycy, gdyż uszkadzają ściany naczyń krwionośnych i sprzyjają powstawaniu blaszek miażdżycowych na ścianach tętnic. Skutkuje to powstaniem skrzepów, które mogą stać się przyczyną zawału serca lub udaru mózgu. Wolne rodniki tlenowe odpowiadają za rozwój wielu innych chorób m.in. nowotworowych, gdyż mogą atakować DNA organizmu uszkadzając jego strukturę i prowadząc do mutacji i nieprawidłowości. Innymi schorzeniami, do których przyczyniają się te formy tlenu są:
- choroby układu nerwowego: choroba Alzheimera, zespół Parkinsona, demencja starcza,
- choroby serca i układu krążenia: miażdżyca, nadciśnienie tętnicze, zaburzenia rytmu serca,
- choroby przewodu pokarmowego: przewlekły stan zapalny trzustki, rak trzustki, wrzody żołądka i dwunastnicy, rak jelita grubego, wrzodziejące zapalenie jelita grubego,
- choroby płuc: astma, przewlekła obturacyjna choroba płuc, nowotwór,
- choroby układu kostnego: zwyrodnienie stawów,
- choroby układu moczowego i nerek: rak pęcherza moczowego, rak lub niewydolność nerek,
- choroby układu rozrodczego: rak macicy, jajnika, jądra.
Wolne rodniki a skóra
Niesparowane atomy tlenu stanowią niebezpieczeństwo nie tylko dla zdrowia, ale także dla urody. Działają niszcząco na naturalną, ochronną barierę lipidową skóry prowadząc do jej podrażnień i przesuszenia. Wolne rodniki tlenowe w organizmie uszkadzają również włókna kolagenowe skóry, co sprawia, że traci ona swoją elastyczność. Przyspiesza to proces starzenia się skóry i sprzyja powstawaniu głębokich zmarszczek. Ponadto wolne rodniki mogą przyczynić się do rozwoju stanów zapalnych skóry, łuszczycy, a nawet nowotworu.
Zwalczanie wolnych rodników tlenowych
Czynnikami, które zapobiegają negatywnym i szkodliwym następstwom działania niesparowanych atomów tlenu w organizmie są tzw. zamiatacze wolnych rodników tlenowych. Są to inaczej antyoksydanty, czyli związki o właściwościach przeciwutleniających. Można ich dostarczyć organizmowi poprzez dietę. Jednym z antyoksydantów obecnych w żywności jest witamina C. Jej bogatym źródłem są warzywa i owoce, np. natka pietruszki, czerwona papryka, kalafior, brukselka, szpinak, truskawki, pomarańcze, kiwi, grejpfruty. Właściwości neutralizujące szkodliwe działanie rodników tlenowych wykazuje również witamina E. Występuje ona w olejach roślinnych, nasionach słonecznika, orzechach, soi oraz ziarnach zbóż. Przeciwutleniaczem jest także beta karoten, czyli prowitamina A. Związek ten znajduje się w największych ilościach warzywach i owocach o czerwonej, pomarańczowej i żółtej barwie, np. w marchwi, kalarepie, jarmużu, dyni, papryce, pomidorach, mango, suszonych morelach. Zamiataczami wolnych rodników tlenowych o bardzo silnym potencjale antyoksydacyjnym są również flawonoidy obecne m.in. w czarnej porzeczce, winogronach, grejpfrutach, sałacie, brokułach, kaszy gryczanej, zielonej herbacie, kakao, ciemnej czekoladzie oraz w czerwonym winie. Dobrym przeciwutleniaczem jest także likopen – związek występujący w dużych ilościach w pomidorach oraz przetworach na ich bazie, np. sosach i koncentratach pomidorowych.
Jak wygląda diagnostyka nowotworów? Dowiesz się tego z naszego filmu