Czym jest Matotreksat i kiedy się go stosuje?

Metotreksat jest lekiem przeciwnowotworowym z grupy antymetabolitów. Jego działanie polega na hamowaniu rozrostu nowotworu. Jeżeli rozwój komórek nowotworowych jest silniejszy niż w tkankach prawidłowych, metotreksat może hamować wzrost nowotworu bez szkodliwego działania na zdrowe tkanki

Metotreksat stosuje się:

•   W leczeniu nowotworów złośliwych, np. nieziarniczy chłoniak złośliwy, rak piersi, jąder, jajnika, nowotwory szyi oraz głowy, ostra białaczka limfoblastyczna włącznie z białaczką oponową, drobnokomórkowy rak płuc, nabłoniak kosmkowy złośliwy czy mięsaki kości.
•     W leczeniu ciężkich postaci łuszczycy, odpornej na inne leczenie.

Metotreksat – informacje ważne przed zastosowaniem leku

Kiedy nie stosować leku:

•    Przy uczuleniu na którąkolwiek substancję wchodzących w skład tego leku,
•    Przy zaburzeniach czynności wątroby, nerek, układu krwionośnego oraz odpornościowego,
•     Przy ciężkich i/lub czynnych zakażeniach,
•    Przy nadużywaniu alkoholu,
•   Przy zapaleniu jamy ustnej, chorobie wrzodowej żołądka lub dwunastnicy,
•   Podczas karmienia piersią oraz podczas ciąży, jeżeli pacjentka stosuje lek w leczeniu choroby nienowotworowej.

Przed rozpoczęciem stosowania leku należy skonsultować się z lekarzem:

•   Przy cukrzycy leczonej insuliną,
•   Przy nieaktywnym, przewlekłym zakażeniu (np. gruźlica),
•   Przy przebytej lub obecnej chorobie nerek lub wątroby,
•   Przy zaburzeniach czynności płuc,
•    Przy znacznej nadwadze,
•   Przy wodobrzuszu, wysięku opłucnowym,
•   Przy odwodnieniu lub zaburzeniach prowadzących do odwodnienia (wymioty, biegunka, zapalenie błony śluzowej jamy ustnej).

Dodatkowo, przed rozpoczęciem leczenia lekarz może zlecić wykonanie badań krwi oraz sprawdzić czynność nerek i wątroby, wykonanie zdjęcia rentgenowskiego klatki piersiowej. Jeśli wynik któregokolwiek z badań jest nieprawidłowy, leczenie zostanie wznowione dopiero, kiedy wszystkie badania będą prawidłowe.

Uwaga:

•   Podczas stosowania metotreksatu może dojść do nawrotu zapalenia skóry wywołanego napromieniowaniem lub oparzeniem słonecznym,
•    Narażenie na promieniowanie UV podczas terapii metotreksatem może nasilić zmiany związane z łuszczycą,
•   Podczas leczenia metotreksatem, odnotowano przypadki ostrego krwawienia z płuc z zasadniczą chorobą reumatologiczną. W razie wystąpienia krwioplucia należy niezwłocznie zwrócić się do lekarza,
•    Nawet po zastosowaniu małych dawek leku mogą wystąpić ciężkie działania niepożądane – w celu wykrycia tych działań lekarz musi przeprowadzić badania kontrolne i laboratoryjne,
•   Metotreksat na pewien czas zaburza wytwarzanie plemników i komórek jajowych. Może powodować poronienie i ciężkie wady wrodzone.
•   Przyjęcie zbyt dużej dawki metotreksatu może mieć skutek śmiertelny.

Dzieci, młodzież oraz osoby w podeszłym wieku

Leczenie metotreksatem u dzieci i młodzieży powinno odbywać się pod kontrolą specjalisty z odpowiednim doświadczeniem. Lekarz będzie kontrolował stan dziecka, aby możliwie jak najwcześniej rozpoznać ewentualne działania niepożądane. To samo dotyczy osób w podeszłym wieku. Dawki u starszych pacjentów powinny być względnie małe, m.in. z uwagi na związane z wiekiem zaburzenia czynności nerek i wątroby. 

Metotreksat a inne leki

Bardzo ważnym jest, aby poinformować lekarza o wszystkich przyjmowanych lekach obecnie i ostatnio, również tych, które wydawane są bez recepty, o lekach ziołowych lub pochodzenia naturalnego. Jeżeli lekarz przepisuje inne leki, również należy go poinformować o stosowaniu metotreksatu. 

Prowadzenie pojazdów i obsługa maszyn

Podczas stosowania leku mogą wystąpić działania niepożądane od strony układu nerwowego, np. zawroty głowy czy uczucie zmęczenia, niekiedy tez lek może powodować zaburzenie zdolności do prowadzenia pojazdów czy obsługi maszyn.

Ciąża, karmienie piersią i wpływ na płodność

Ciąża

Kobieta w ciąży nie powinna stosować metotreksatu w innych sytuacjach niż choroba nowotworowa. Metotreksat może spowodować wady wrodzone płodu, działać szkodliwie na płód lub wywołać poronienie. Kobiety planujące zajść w ciążę również nie powinny zażywać tego leku chyba, że ze wskazań onkologicznych. Pacjentka powinna bezwzględnie unikać zajścia w ciążę w czasie leczenia lekiem oraz co najmniej 6 miesięcy po zakończeniu terapii.

Podczas leczenia nie należy karmić piersią, z uwagi na to, że metotreksat przenika do mleka matki. Kiedy lekarz zleci stosowanie leku, należy przerwać karmienie dziecka piersią.

Płodność mężczyzn

Podobnie jak u kobiet, mężczyźni podczas stosowania leku powinni unikać zapłodnienia partnerki w trakcie leczenia oraz co najmniej 6 miesięcy po jego ukończeniu. Metotreksat może działać genotoksycznie, co oznacza, że lek może powodować mutacje genetyczne. Z dostępnych danych nie wynika, że po przyjęciu przez ojca leku w dawce poniżej 30 mg/tydzień nie zwiększa się ryzyko wad rozwojowych lub poronień, jednak nie można ich wykluczyć. Lek ten wpływa na produkcję plemników, co wiąże się z możliwością wystąpienia wad wrodzonych.

Leczenie większymi dawkami stosowanymi typowo do leczenia nowotworów (dawka powyżej 30mg/tygodniowo) może powodować niepłodność i mutacje genetyczne, dlatego zaleca się przechowywanie nasienia pobranego przed rozpoczęciem leczenia.

 Metotreksat – jak stosować lek?

Przede wszystkim lek może być przepisywany wyłącznie przez lekarzy, którzy dobrze znają działanie i właściwości tego leku. Metotreksat należy zawsze stosować tak jak przepisał lekarz. W zależności od celu stosowania leku, jego dawki mogą się wahać w bardzo szerokich granicach, dlatego bardzo ważnym jest, aby leczenie było prowadzone przez wykfalifikowany personel medyczny.

Metotreksat może być podawany na różne sposoby. Najczęściej jest podawany bezpośrednio lub po rozpuszczeniu w soli fizjologicznej bądź w 5% roztworze glukozy. Może być również podawany dożylnie (bolus, infuzja), domięśniowo, dotętniczo lub dokanałowo.

Nowotwory złośliwe i ostre białaczki

•     Mała dawka – pojedyncza dawka nie przekracza 100 mg/m²pc.,
•   Średnia dawka – dawka pojedyncza od 100 mg/m²pc. do 1000 mg/m²pc.,
•     Duża dawka – pojedyncza dawka powyżej 1000 mg/m²pc.
•   Dawki metotreksatu zależą od prowadzonego schematu wielolekowej chemioterapii.

Łuszczyca

Przy łuszczycy zalecaną dawką początkową jest 7,5 mg raz w tygodniu. Zwykle optymalna dawka tygodniowa wynosi 10-25mg.

Zastosowanie większej dawki niż zalecana lub jej pominięcie

W razie przedawkowania metotreksatu należy w ciągu godziny podać folinian wapnia w dawce równej lub większej niż podana dawka metotreksatu, a następnie kontynuować jego podawanie, aż do uzyskania bezpiecznego poziomu metotreksatu. Po przedawkowaniu tego leku chorzy mogą potrzebować dializy nerkowej lub przetoczenia krwi.

Nie należy stosować podwójnej dawki leku w celu uzupełnienia pominiętej dawki. Leczenie należy kontynuować oraz zwrócić się do lekarza o poradę.

•    Nie należy również przerywać lub kończyć leczenia bez uwzględnienia tego z lekarzem. W razie podejrzewania ciężkich działań niepożądanych należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.

Metotreksat – możliwe działania niepożądane

Jeżeli podczas stosowania leku nagle wystąpi świszczący oddech, trudności w oddychaniu, obrzęk powiek, twarzy lub warg, wysypka lub świąd należy natychmiast skontaktować się z lekarzem.

Ciężkie działania niepożądane:

Dolegliwości płucne, silne łuszczenie się skóry lub powstawanie pęcherzy, niewyjaśnione krwawienie lub powstawanie siniaków, ciężka biegunka, owrzodzenia błony śluzowej jamy ustnej, czarne lub smoliste stolce, krew w moczu lub kale, drobne czerwone plamki na skórze, gorączka, żółtaczka, ból lub trudności w oddawaniu moczu, uczucie pragnienia i częste oddawanie moczu, napady padaczkowe, utrata przytomności, zaburzenie widzenia, krwioplucie.

Występujące bardzo często:

Zmniejszenie odporności na zakażenia, zapalenie gardła, zmniejszenie liczby płytek krwi i krwinek białych, ból i zawroty głowy, kaszel, utrata apetytu, biegunka, nudności, ból brzucha, wymioty, zmniejszenie klirensu kreatyniny, łysienie, zmęczenie i złe samopoczucie.

Występujące często:

Półpasiec, niedokrwistość, całkowity lub prawie całkowity brak granulocytów (agranulocytoza), zahamowanie czynności szpiku kostnego, senność, mrowienie, zapalenie spojówek, powikłania płucne na skutek śródmiąższowego zapalenia płuc, zapalenia pęcherzyków płucnych (mogą prowadzić do zgonu), ostry obrzęk płuc, wysypka, rumień, świąd, owrzodzenie skóry, wrażliwość na światło.

Występujące niezbyt często:

Zakażenia oportunistyczne, chłoniak złośliwy, reakcje alergiczne aż do wstrząsu anafilaktycznego, zahamowanie czynności układu odpornościowego, cukrzyca, depresja, niedowład połowiczy, splątanie, napady drgawek, encefalopatia/leukoencefalopatia, zapalenie naczyń krwionośnych, alergiczne zapalenie naczyń krwionośnych, zwłóknienie płuc, wysięk płucny, owrzodzenie błony śluzowej żołądka i jelit, krwotok, zapalenie trzustki, toksyczne działanie na wątrobę, stłuszczenie wątroby, przewlekłe zwłóknienie i marskość wątroby, zmniejszenie stężenia albumin w surowicy, wykwity na skórze, zespół Stevensa-Johnsona, toksyczne martwicze oddzielanie się naskórka (zespół Lyella), pokrzywka, zwiększona pigmentacja skóry, guzki pometotreksatowe, zaburzenia gojenia się ran, bolesność zmian łuszczycowych, bóle stawów, bóle mięśni, osteoporoza, nefropatia, niewydolność nerek, zapalenie i owrzodzenie pęcherza moczowego, krwiomocz, zaburzenia oddawania moczu, bolesne oddawanie moczu, skąpomocz, bezmocz, wady wrodzone u płodu, zapalenie i owrzodzenie pochwy, gorączka.

Występujące rzadko (mogą wystąpić rzadziej niż u 1 na 1000 osób):

Zakażenia oportunistyczne (zagrażające życiu), posocznica (w tym przypadki zakończone zgonem), niedokrwistość megaloblastyczna, zmiany nastroju, przemijające zaburzenia postrzegania, niedowład, zaburzenia mowy, w tym dyzartria i afazja, mielopatia (po podaniu dolędźwiowym), zaburzenia widzenia (również ciężkie), ciężka zakrzepica naczyń siatkówki, niedociśnienie tętnicze, zdarzenia zakrzepowo-zatorowe (w tym zakrzepica tętnic i naczyń mózgu, zakrzepowe zapalenie żył, zakrzepica żył głębokich), zapalenie gardła, zatrzymanie oddechu, zatorowość płucna, zapalenie jelit, zapalenie dziąseł, ostre zapalenie wątroby, trądzik, wybroczyny, rumień wielopostaciowy, rumieniowe wysypki skórne, nasilenie zmian pigmentacyjnych paznokci, oddzielanie się płytki paznokciowej, złamania kości z przeciążenia, zwiększone stężenie kwasu moczowego mocznika i kreatyniny w surowicy, azotemia.

Występujące bardzo rzadko (mogą wystąpić rzadziej niż u 1 na 10 000 osób):

Zapalenie wątroby wywołane przez wirusa opryszczki zwykłej,kryptokokoza, histoplazmoza, nokardioza, zakażenia wywołane wirusem cytomegalii (m.in. zapalenie płuc), rozsiane zakażenie wirusem opryszczki zwykłej, zapalenie płuc wywołane przez Pneumocystis jirovecii, zespół rozpadu guza, niedokrwistość aplastyczna, eozynofilia, neutropenia, limfadenopatia, zaburzenia limfoproliferacyjne, hipogammaglobulinemia, miastenia, ból w kończynach, zaburzenia smaku (metaliczny posmak), ostre jałowe zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych z odczynem oponowym, objawy zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych bez zakażenia (porażenie, wymioty), zaburzenia nerwów czaszkowych, obrzęk okołooczodołowy, zapalenie brzegów powiek, łzawienie na skutek niedostatecznego odprowadzania filmu łzowego, światłowstręt, przemijająca ślepota, utrata wzroku, zapalenie osierdzia, tamponada osierdzia, wysięk osierdziowy, przewlekła obturacyjna choroba płuc, reakcje przypominające astmę oskrzelową z kaszlem, dusznością i zmianami widocznymi w badaniach czynności płuc, krwawe wymioty, ostra martwica wątroby, ostre zwyrodnienie wątroby, niewydolność wątroby, czyraczność, teleangiektazje, ostra zanokcica, krwiomocz, białkomocz, śmierć płodu, zaburzenia wytwarzania plemników, zaburzenia wytwarzania komórek jajowych, niepłodność, zaburzenia cyklu miesiączkowego, utrata libido, impotencja, upławy, ginekomastia, dreszcze.

Jeżeli po podaniu leku wystąpi biegunka lub owrzodzenie w obrębie jamy ustnej i gardła, należy natychmiast zgłosić to lekarzowi, gdyż może wystąpić ryzyko perforacji przewodu pokarmowego lub krwotocznego zapalenia jelit, wtedy koniecznie jest przerwanie leczenia. Po podani domięśniowym mogą wystąpić działania niepożądane w miejscu wstrzyknięcia (uczucie pieczenia) lub powstanie ropnia jałowego czy uszkodzenie tkanki tłuszczowej.

Metotreksat – skład:

1 ml roztworu do wstrzyknięć zawiera 10 mg metotreksatu.

Pozostałe składniki to: chlorek sodu, wodorotlenek sodu, woda.