Puryny to związki azotowe potrzebne głównie do budowy DNA nieustannie odnawiających się komórek. Syntezowane są wewnątrzustrojowo w ilości pokrywającej całkowite zapotrzebowanie. Jednocześnie jednak puryny są dostarczane z pokarmem. Ich nadmiar metabolizowany jest do kwasu moczowego i – w zdrowym organizmie – usuwany przez nerki wraz z innymi zbędnymi produktami przemiany materii. W przypadku wad metabolicznych (najczęściej – zaburzeń genetycznych) u niektórych osób powstaje zbyt wiele puryn. Prowadzi to do nadprodukcji kwasu moczowego i jego zbyt wysokiego poziomu we krwi – hiperurykemii.
Dieta ubogopurynowa – wskazania
Gromadzący się w organizmie kwas moczowy w postaci kryształków moczanu sodu osadza się głównie w stawach. Wywołuje tam odczyny zapalne, które powodują ostre, rwące, napadowe bóle, obrzęki, zaczerwienienie skóry i podwyższoną ciepłotę w obszarze objętym zmianami. Tę dotkliwą chorobę metaboliczną określa się mianem dny moczanowej (także – artretyzmu, podagry). Inną dolegliwość – kamicę nerkową – powoduje odkładanie się kamieni moczanowych w nerkach. Ponieważ zmiana wadliwego mechanizmu wytwarzania puryn jest niemożliwa, chorym zaleca się ograniczenie ich podaży w diecie.
Ogólne zasady diety ubogopurynowej
Dieta ubogopurynowa zakłada przede wszystkim ograniczenie w jadłospisie żywności zawierającej białko, a także eliminację produktów wysokobiałkowych – głównie mięsa i ryb. Ilość tłuszczów redukuje się do połowy normy fizjologicznej, natomiast zwiększa się podaż węglowodanów, które wzmagają wydalanie moczanów. W tej sytuacji dieta osoby cierpiącej na artretyzm powinna opierać się na warzywach, owocach, produktach zbożowych i chudym nabiale.
Szczegółowy jadłospis należy budować z dokładną znajomością zawartości puryn w produktach żywnościowych, którą oblicza się w przeliczeniu na ilość powstającego z nich kwasu moczowego. Codzienna dieta nie powinna dostarczać więcej niż 300 mg kwasu moczowego, a w stanach zaostrzenia objawów choroby – 120 mg. Celem tych ograniczeń jest zmniejszenie stężenia kwasu moczowego we krwi do poziomu 5,5 mg/dl. Już przy 8–9 mg/dl ustępują dolegliwości bólowe, więc przy takim poziomie można zrezygnować z leczenia farmakologicznego i dalszą redukcję kwasu moczowego we krwi oprzeć na diecie ubogopurynowej.
Jadłospis powinien składać się z 4–5 niewielkich, regularnie spożywanych posiłków, z których ostatni należy zjeść najpóźniej 3 godziny przed snem, bo podczas nocnego spoczynku kwas moczowy zatrzymywany jest w organizmie. Wartość kaloryczna diety ubogopurynowej powinna być taka sama jak w przypadku osób zdrowych – około 2000 kcal dla kobiet i 2400 dla mężczyzn.
Potrawy w diecie niskopurynowej nie powinny być smażone. Zaleca się przygotowanie posiłków złożonych z produktów surowych, gotowanych (w wodzie lub na parze) lub pieczonych. Ogranicza to ilość puryn w żywności. Osoby cierpiące na dnę moczanową powinny dużo pić. Stymuluje to nerki do pracy, dzięki czemu nadmiar kwasu moczowego na bieżąco wydalany jest z moczem. Należy wypijać 2–3 litry płynów dziennie. Zalecane są: woda, herbaty ziołowe, soki warzywne i owocowe.
Trzeba zrezygnować z picia alkoholu, ponieważ utrudnia on wydalanie kwasu moczowego z organizmu. Stosując dietę ubogopurynową, nie należy zapominać o aktywności fizycznej. Ruch pomaga bowiem w utrzymaniu sprawności chorych stawów. Jego najbezpieczniejszą formę stanowi pływanie.
Dieta ubogopurynowa – jadłospis
Skomponowany według powyższych wytycznych jadłospis diety ubogopurynowej należy zawsze dostosować do stopnia zaostrzenia objawów chorobowych. Produkty spożywcze dzielone są zwykle na 3 grupy:
- grupa I – poniżej 50 mg kwasu moczowego po spożyciu określonej porcji produktu,
- grupa II – 50–100 mg kwasu moczowego na porcję produktu,
- grupa III – powyżej 100 mg kwasu moczowego na porcję produktu.
Codzienne menu powinno bazować na produktach z grupy I, te z grupy II można spożywać w ograniczonych ilościach, a tych z grupy III – unikać. W fazie zaostrzenia objawów jadłospis diety ubogopurynowej należy ograniczyć do żywności z grupy I.
Grupa I obejmuje produkty zalecane w diecie niskopurynowej, do których należą warzywa i owoce oraz ich przetwory, np. dżemy, kompoty. Wskazane jest także spożywanie ziaren, orzechów oraz produktów zbożowych (pieczywa, kasz, makaronów – pełnoziarniste zawierają nieco więcej białka niż te z białej mąki). W diecie niskopurynowej powinien znaleźć się chudy nabiał – odtłuszczone produkty mleczne (mleko, twaróg, jogurt, maślanka itp.) i jaja, a także niewielkie ilości masła, śmietany, serów żółtych i pleśniowych. W codziennym menu mogą pojawić się miód i oliwa z oliwek.
Grupa II to produkty dozwolone w jadłospisie diety ubogopurynowej. Należą do nich chude mięso (parówki, kaszanki, mostek wołowy) i ryby (flądra, lin) oraz niektóre rośliny strączkowe (np. groch, soczewica). W tej grupie znajdują się też wybrane warzywa (dynia, kapusta czerwona i włoska, jarmuż) i owoce (banany, melony).
Grupa III to lista produktów, których spożywanie jest niewskazane dla chorych na dnę moczanową. Są to: tłuste mięsa (wieprzowina, wołowina, dziczyzna) i ryby (sardynki, łosoś, karp, śledź) oraz takie produkty, jak mięsne konserwy, wywary, galarety, tłuszcze (smalec).
Chorzy powinni także unikać spożywania mięsa z drobiu, tłustego nabiału, grzybów, czekolady, kawy i herbaty, ostrych przypraw. W III grupie produktów znajdują się także niektóre warzywa – rabarbar, szpinak, szczaw, brokuły, kalafior, papryka, por, brukselka, soja.