Tłuszcze trans to grupa kwasów tłuszczowych, które powstają w wyniku utwardzenia olejów roślinnych. Polscy producenci nie są prawnie zobowiązani do zamieszczania na etykietach swoich wyrobów informacji o zawartej w nich ilości tłuszczów trans. Podczas gdy w latach 90. w Europie odnotowano spadek konsumpcji tłuszczów trans, w Polsce ich spożycie systematycznie rośnie, osiągając 7 g na dobę - to trzykrotne przekroczenie dopuszczalnych norm!

Jak obliczyć zawartość tłuszczów trans?

Konieczna jest następująca kalkulacja: od całkowitej zawartości tłuszczów w danym produkcie należy odjąć sumę tłuszczów nasyconych, jednonienasyconych i wielonienasyconych, aby w rezultacie otrzymać informację o ilości tłuszczów trans. Szczególne kontrowersje budzi zawartość tłuszczów trans w stosowanych w margarynach i daniach smażonych na wielokrotnie wykorzystanym tłuszczu. Trzeba mieć jednak świadomość, że nie tylko w nich są tłuszcze trans!`

Co to są tłuszcze trans?

Istnieją 2 rodzaje tłuszczów trans: naturalnie występujące w przyrodzie i sztucznie wytworzone przez człowieka. Te pierwsze znajdują się w artykułach pochodzenia zwierzęcego, takich jak mleko i jego pochodne (masło) czy mięso (wołowina, baranina) i nie są same w sobie uznawane za szkodliwe dla zdrowia. Drugi rodzaj tłuszczów trans to najbardziej szkodliwa forma kwasów tłuszczowych powstałych w wyniku procesu utwardzania (uwodornienia) olejów roślinnych. Oleje roślinne w pierwotnej formie nie są niezdrowe – stają się takie dopiero w wyniku obróbki przemysłowej, która polega na poddawaniu tłuszczów działaniu bardzo wysokiej temperatury.

Tłuszcze trans rozpowszechniły się jako odpowiedź producentów żywności na zapotrzebowanie na produkty o wydłużonym terminie ważności. Pożądane było również zapewnienie niektórym wyrobom, na przykład chipsom czy herbatnikom, większej chrupkości, a takiego waloru dostarczają właśnie tłuszcze trans. Co więcej, tłuszcze wyprodukowane na bazie uwodornionych kwasów tłuszczowych są o wiele tańsze niż np. olej roślinny czy masło, a ponadto nadają się do wielokrotnego użytku.

Gdzie występują tłuszcze trans?

Tłuszcze trans występują przede wszystkim w margarynach do smarowania chleba i olejach wykorzystywanych do smażenia, zwłaszcza tych, w przypadku których możliwe jest wielokrotne użycie (np. frytury do smażenia na głębokim tłuszczu). Równie często jednak spożywa się je pod postacią produktów, które powstają na bazie uwodornionych kwasów tłuszczowych. Dlatego podczas zakupów warto przyjrzeć się etykiecie. Informacja, że produkt zawiera "częściowo utwardzone" lub "częściowo uwodornione" tłuszcze, to sygnał, że znajdują się w nim tłuszcze trans.

Tłuszcze trans można znaleźć m.in w:

• wyrobach cukierniczych: ciasta, ciastka, smażone w używanych wielokrotnie tłuszczach pączki, drożdżówki;
• czekoladzie (utwardzana za pomocą tłuszczów trans);

• daniach smażonych;
  
• daniach typu fast food (na przykład frytki);
  
• słonych przekąskach: chipsy, paluszki, krakersy, chrupki (tłuszcze trans poprawiają ich smak i zwiększają chrupkość),
  
• artykułach w proszku i typu „instant”: zupki, śmietanki do kawy, koncentraty do sosów (tłuszcze trans wydłużają termin ich przydatności do spożycia);
• mleku;
  
• wędlinach.
  

Tłuszcze trans – skutki ich spożywania

Tłuszcze trans obecne w wielu produktach spożywczych są jedną z głównych przyczyn chorób cywilizacyjnych. Ich spożywanie zwiększa ilość „złego cholesterolu” (LDL) w organizmie, a obniża ilość „dobrego” (HDL). Tłuszcze trans przyczyniają się do powstawania zmian miażdżycowych, zwężania tętnic, co może prowadzić do wielu chorób układu sercowo-naczyniowego. Należą do nich choroba niedokrwienna, nadciśnienie, zawał mięśnia sercowego, udar mózgu i powikłania zatorowe. Tłuszcze trans są też jedną z przyczyn występowania cukrzycy typu 2, otyłości (szczególnie wewnątrzbrzusznej), depresji, raka jelita grubego, niepłodności – zarówno u mężczyzn jak i kobiet – oraz zaburzeń rozwoju układu nerwowego u płodu.

Badania pokazują, że ich nadmiar w codziennej diecie sprzyja chorobom neurodegeneracyjnym (Parkinson, Alzheimer), insulinooporności, a także niektórym nowotworom. Tłuszcze trans są także odpowiedziane za astmę oskrzelową oraz atopowe zapalenie skóry.

Dlaczego tłuszcze trans są takie niebezpieczne? Za ich sprawą w organizmie zaczyna rozwijać się stan zapalny. Jego obecność przyczynia się m.in. do pęknięcia blaszki miażdżycowej, a to może doprowadzić do zatoru i w konsekwencji udaru lub zawału. Proces zapalny sprzyja także tworzeniu się zmian nowotworowych w organizmie. W ocenie WHO aż pół miliona ludzi na całym świecie.

Jak unikać tłuszczów trans?

Tłuszczami trans nie należy pokrywać więcej niż 1% dziennego zapotrzebowania kalorycznego. Przy przeciętnej diecie (2000 kcal na dobę) to jedynie około 2 g tych substancji. Dlatego najlepiej jest w ogóle unikać spożywania produktów zawierających uwodornione kwasy tłuszczowe. Zaleca się wybieranie jedzenia jak najmniej przetworzonego, zastępowanie produktów zawierających tłuszcze trans ich zdrowszymi odpowiednikami, na przykład smażonych lub pieczonych – gotowanymi, margaryny – masłem bądź miękką margaryną. Jedząc poza domem, należy unikać dań typu fast food. By skorzystać z cennych substancji zawartych w olejach roślinnych, należy spożywać je na zimno. Jeśli kupowane artykuły mają etykiety, warto przeanalizować je pod kątem ilości zawartych w nich tłuszczów trans.

Zobacz film i dowiedz się wszystkiego o tłuszczach trans: