Serdecznik pospolity to gatunek rośliny wieloletniej, który należy do rodziny jasnotowatych. Ziele posiada liczne właściwości lecznicze. Jest składnikiem mieszanek sercowych, uspokajających i moczopędnych. Często łączy się je z kozłkiem lekarskim i głogiem. Jest to powszechnie stosowany środek przeciwastmatyczny. Serdecznik wykazuje też działanie nasercowe, sedatywne, hipotensyjne oraz przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwzapalne. Ponadto jest rośliną miododajną.
Czym jest serdecznik pospolity?
Serdecznik pospolity (z łac. Leonurus cardiaca) znany jest także jako lwi ogon, lwie serce, gęsia stopa lub lisi ogon. Jest to roślina lecznicza, której prozdrowotne właściwości wykorzystywane były już w starożytnej medycynie chińskiej. W Europie stała się popularna w średniowieczu. Surowcem wykorzystywanym w lecznictwie jest ziele serdecznika (z łac. Herba Leonuri cardiacae), które w sklepie zielarskim kosztuje około 3 zł za opakowanie. Zielem są ulistnione pędy wraz z kwiatami, które ścina się pod koniec kwitnienia i suszy w przewiewnym i zacienionym miejscu. Temperatura suszenia nie powinna przekroczyć 35°C.
Roślina posiada różowo-fioletowe kwiaty wyrastające z kątów górnych liści. Kwitnie od czerwca do sierpnia. Wydziela dość silny, nieprzyjemny zapach. Rośnie od 30 do 120 cm, krzewiąc się gałęziasto.
Związki zawarte w serdeczniku pospolitym
W serdeczniku zawarte są m.in. glikozydy bufadienolidowe (bufadienolidy zaliczane są do glikozydów nasercowych), cholina, garbniki, alkaloidy (stachydryna), związek aminowy (pochodna guanidyny) leonuryna, saponiny, flawonoidy, olejek eteryczny, antocyjany, związki irydoidowe, sole mineralne (zwłaszcza wapnia, potasu, krzemu), kwasy organiczne, trójterpeny i żywice.
Gdzie występuje serdecznik pospolity?
Roślina występuje na terenie niemal całej Europy i Turcji. Serdecznik pospolity uprawiany jest ponadto powszechnie w Ameryce Północnej i Południowej oraz Australii. W Polsce najczęściej spotykana jest na terenach nizinnych. Dziko rośnie na przydrożach, rumowiskach i suchych pastwiskach, zwłaszcza na stanowiskach słonecznych i bogatych w wapń.
Ziele serdecznika – skutki uboczne
Skutki uboczne, które wywołuje ziela serdecznika, mogą się pojawić po zastosowaniu sproszkowanego ekstraktu w jednorazowej dawce większej niż 3 g. Istnieje wówczas ryzyko wystąpienia biegunki, bólu głowy, krwawień z macicy i stanów zapalnych żołądka.
Ziele serdecznika – właściwości
Ziele serdecznika posiada liczne właściwości lecznicze. Stosowane jest przy schorzeniach sercowo-naczyniowych, w tym rekomendowane jest w łagodnej tachykardii jako lek kardiotoniczny. Zwiększa przepływ krwi do serca, wzmacnia napięcie i łagodzi zaburzenia pracy mięśnia sercowego oraz obniża częstotliwość pulsu. Serdecznik pospolity wykazuje działanie hipotensyjne, czyli obniża ciśnienie tętnicze krwi. Zalecany jest osobom osłabionym, szybko męczącym się, zmagającym się z bólami serca i miażdżycą. Z powodzeniem stosuje się go przy nerwicach sercowo-naczyniowych, we wczesnych stadiach chorób nadciśnieniowych, w lekkich przypadkach dusznicy bolesnej i w chorobie Basedowa.
Serdecznik pospolity posiada właściwości uspokajające, które sprawdzają się przy migrenie i depresjach. Działa na centralny i wegetatywny układ nerwowy. Wpływa również regulująco na pracę serca w czasie stresu. Stosowany jest do leczenia zespołu napięcia przedmiesiączkowego i łagodzenia objawów menopauzy, takich jak bezsenność, lęk, skłonność do płaczu, nerwowość, duszność oraz ból i zawroty głowy. Badania dowodzą, że zawarty w roślinie alkaloid leonuryna stymuluje aktywność macicy. Serdecznik pospolity pobudza tworzenie soków trawiennych, dlatego zalecany jest przy zaburzeniach pracy ze strony przewodu pokarmowego. Wykazuje też właściwości słabo moczopędne, wiatropędne i przeciwskurczowe, które wykorzystywane są przy bólu brzucha, wzdęciach, zaparciach, biegunkach i bolesnym miesiączkowaniu.
Specjaliści donoszą, że ziele serdecznika posiada zastosowanie w łagodzeniu schorzeń górnych dróg oddechowych. Wykorzystywany jest zwłaszcza przy nieżycie oskrzeli i astmie, uporczywym kaszlu, bólu w klatce piersiowej oraz zaburzeniach oddychania pojawiających się podczas napadów histerii i w stanach rozstroju nerwowego.
Sparzone wrzątkiem liście serdecznika wskazane są do stosowania jako okłady na obrzmiałe piersi. Zauważono, że prowadzą do wzmożenia laktacji u karmiących kobiet. W takiej formie ziele wykorzystywane bywa także jako środek zmiękczający wrzody. Z kolei jako napar może być stosowane do przemywania ran, oparzeń, skaleczeń, uszkodzeń skóry i drobnych dermatoz, ponieważ ma działanie ściągające. Można go dodać do kąpieli – posiada wtedy działanie odprężające i łagodzi stany zapalne.
Jak spożywać ziele serdecznika?
Serdecznik pospolity można znaleźć w składzie tabletek na uspokojenie. Z ziela serdecznika często przygotowuje się napar. Należy 2 łyżeczki suchych liści zalać około 250 ml wody, doprowadzić do wrzenia i gotować na małym ogniu przez około 5 minut. Miksturę trzeba ostudzić, przecedzić i spożywać po łyżce stołowej, 3–5 razy dziennie, przed jedzeniem. Z serdecznika pospolitego przygotowuje się także nalewkę na spirytusie. Należy 2 łyżeczki suchego i rozdrobnionego ziela zalać 50 ml wódki. Miksturę odstawia się na 7–10 dni do naciągnięcia, przecedza i spożywa 30–40 kropli, 3–4 razy dziennie, przed jedzeniem.
Bibliografia:
1. Nowak G., Surowce roślinne stosowane w chorobach układu krążenia i serca, „Herba Polonica”, 2009, 55(2), s. 100-119.
2. Trojanowska A., Tradycyjne ziołolecznictwo białoruskie w pracy Michała Federowskiego Lud białoruski na Rusi Litewskiej, „ANALECTA”, 2007, XVI(1-2), s. 7-53.
3. Wielgosz T., Wielka księga ziół polskich, Poznań, Publicat S.A., 2008.
4. Mazerant A., Mała księga ziół, Warszawa, Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych, 1990.
5. Pełczyński S., 350 recept zielarzy rosyjskich, Warszawa, Interlibro, 1993.
6. Wojtyniak K., Matławska I., Szymański M., Serdecznik pospolity - leczy serce i nerwy, „Panacea”, 2012, 1(38), s. 5-7.