Pień współczulny jest miejscem, w którym powstają nerwy współczulne, realizujące czynności związane z pracą układu autonomicznego. Sterują one niezależnymi od ludzkiej woli i często nieświadomymi czynnościami powłok, mięśni, naczyń krwionośnych, gruczołów wydzielniczych i innych narządów.

Budowa i lokalizacja pnia współczulnego

Pień współczulny zlokalizowany jest w okolicy kręgosłupa, na niemal całej jego długości. Utworzony jest z dwóch szeregów zwojów nerwowych przebiegających odpowiednio po prawej i lewej stronie ciała. Zwoje tworzą się często na wysokości kolejnych kręgów, gdyż na tych poziomach dochodzą do nich włókna współczulne pochodzące z poszczególnych odcinków rdzenia kręgowego. Zwoje pnia współczulnego połączone są między sobą gałęziami łączącymi: pionowymi, spinającymi je jakby w dwa łańcuchy, i poprzecznymi – przebiegającymi poziomo pomiędzy prawą i lewą częścią tej struktury.

Zwój nerwowy pełni ważną rolę w działaniu układu nerwowego. W jego obrębie zlokalizowane są komórki nerwowe, których długie wypustki tworzą obwodowe nerwy współczulne. Sygnały z rdzenia kręgowego i mózgu, za pośrednictwem gałęzi łączących białych, docierają do zwojów. Tam, w obrębie synaps, następuje przełączenie impulsów z włókien przedzwojowych do komórek zwojowych i przesłanie ich dalej do narządów obwodowych.

Niektóre z gałązek pochodzących z pnia współczulnego dochodzą do splotów (miejsc przeplatania się i wymieniania elementów różnych nerwów), w których dołączają do np. nerwów rdzeniowych. Dzięki temu włókna współczulne trafiają np. do określonych obszarów powłok ciała, ich naczyń i gruczołów potowych.

Podział pnia współczulnego i jego główne odgałęzienia

Anatomicznie pień współczulny dzieli się na cztery odcinki: szyjny, piersiowy, lędźwiowy i miedniczny. W części szyjnej ilość zwojów jest zmienna. Odchodzą od nich:

• nerwy sercowe (będące głównym źródłem unerwienia współczulnego serca),
  
• trzewne (zaopatrujące m.in. krtań, tchawicę, gardło, przełyk oraz tarczycę),
  
• gałęzie naczyniowe i łączące (które pojawiają się również w pozostałych odcinkach pnia współczulnego).

Część piersiowa pnia współczulnego składa się z 10–12 zwojów, od których nerwy odchodzą nie tylko do serca, płuc i innych organów klatki piersiowej, ale również do narządów jamy brzusznej (sterują tam m.in. perystaltyką jelit, zwieraczami, pracą nadnerczy). Część gałęzi trafia do splotu trzewnego.

W części lędźwiowej tworzą się z pnia współczulnego nerwy i gałęzie zaopatrujące m.in. wątrobę, trzustkę, nerki, śledzionę oraz – za pośrednictwem wielu splotów nerwowych – niektóre części jelit. Gałęzie części miednicznej pnia współczulnego zapewniają zaopatrzenie narządów miednicy (moczowodów, pęcherza moczowego, części układu rozrodczego, odbytnicy).

Zobacz film i dowiedz się jak działa układ nerwowy: 

Działanie układu współczulnego

Działając za pośrednictwem pnia współczulnego, wychodzących z niego nerwów i gałęzi, układ autonomiczny może wpływać na regulację pracy narządów ciała człowieka bez udziału jego świadomości. Impulsy sterujące docierają do serca, mięśni gładkich i gruczołów – zarówno zewnątrz- jak i wewnątrzwydzielniczych. Te pierwsze to nie tylko gruczoły potowe czy łojowe skóry, ale również ślinianki i część trzustki produkująca sok trzustkowy. Do części wewnątrzwydzielniczej zalicza się np. tarczycę, nadnercza i inne gruczoły wydzielające hormony do krwi. W tej grupie znajduje się również część trzustki wydzielająca insulinę i glukagon.

Część współczulna inaczej nazywana jest adrenergiczną, ponieważ do narządów informacja dociera z zakończeń głównie za pośrednictwem noradrenaliny i adrenaliny. Uważana jest za tę strukturę, która ma przygotowywać ciało do aktywności, walki, reagowania na stres, mobilizacji wszelkich rezerw. Regulację organizmu i przestawienie go na tory odpoczynku, odbudowy zapasów uzyskuje się dzięki działaniu części przywspółczulnej układu autonomicznego. Nosi ona również nazwę układu cholinergicznego, ponieważ głównym transmiterem informacji jest tam acetylocholina. Stan dynamicznej równowagi obu układów nazywany jest homeostazą.

Układ współczulny zapewnia więc np. przyspieszenie i zwiększenie efektywności pracy serca, poprawia krążenie wieńcowe, mózgowe i mięśniowe, podnosi ciśnienie, rozszerza oskrzela, mobilizuje zasoby energetyczne w mięśniach i wątrobie, hamuje proces trawienia i perystaltykę, napina mocniej zwieracze. Zwęża również źrenice, co poprawia głębię ostrości wzroku. Dzięki tym wszystkim działaniom przekazywanym za pośrednictwem pnia współczulnego organizm przygotowany jest do wysiłku fizycznego i intelektualnego oraz do reagowania na ewentualne zagrożenie ucieczką lub nawet walką.