Zwapnienia szyszynki pojawiają się u niemal połowy osób w wieku powyżej 40 lat. Są widoczne w radiologicznych badaniach obrazowych. Często wiążą się z dysfunkcją tego gruczołu, a ich duża rozległość i nietypowy układ mogą być jednym z objawów guza szyszynki.

Zobacz też:

• Jak działa szyszynka? Budowa i funkcje
• Czym jest torbiel szyszynki? Objawy choroby, leczenie, operacja
• Zaburzenia snu – przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie

Czym jest szyszynka?

Szyszynka (w łacińskiej nomenklaturze medycznej corpus pineale) jest częścią ośrodkowego układu nerwowego. Ta niewielka struktura, która u dorosłych ma średnicę 10–14 mm i waży niecały gram, spełnia rolę gruczołu dokrewnego, co oznacza, że produkuje substancje hormonalnie czynne, które do organizmu przenoszone są dwiema drogami – przez otaczający szyszynkę płyn mózgowo-rdzeniowy oraz przez krew.

Szyszynka znajduje się w tzw. międzymózgowiu – ewolucyjnie dość „starej” części mózgu, która w większości odpowiada za realizację funkcji związanych z podstawowymi, niezależnymi od woli czynnościami życiowymi. Unaczyniona jest przez gałęzie naczyniówkowe tętnic tylnych mózgu, a unerwiona przez włókna wychodzące ze splotów usznych, skrzydłowo-podniebiennych, szyjnych górnych i trójdzielnych. Charakterystyczną cechą, bardzo istotną z punktu widzenia funkcji szyszynki, jest jej pośrednie połączenie nerwowe z siatkówką oka. Dzięki temu do gruczołu przekazywane są informacje o natężeniu światła w środowisku człowieka. Szyszynka reaguje na zmiany w otoczeniu odpowiednim wydzielaniem hormonów, dlatego nazywana bywa nawet symbolicznie „trzecim okiem”.

Zwapnienia w szyszynce

Zwapnienia szyszynki nie są rzadkim zjawiskiem. Pojawiają się u kilkudziesięciu (nawet 40) procent dorosłych ludzi po 30 roku życia. Przyjmują najczęściej postać mnogich, ziarnistych zwapnień. Mówi się o nich, że są tzw. piaskiem mózgu. W warunkach fizjologicznych układają się w koncentryczne warstwy nazywane acervuli lub corpora arenacea. Złogi tworzące zwapnienia w obrębie szyszynki to najczęściej fosforany: amonowy (czyli tzw. hydroksyapatyt), wapniowy i magnezowy oraz węglan wapniowy.

Zwapnienie szyszynki może przybierać inne, mniej regularne i typowe formy. Każdy wykryty przypadek wymaga dokładnej analizy stanu chorego oraz określenia zakresu ewentualnych zmian wielkości i kształtu tego gruczołu. Za zwapnieniami kryć się może bowiem zmiana rozrostowa o charakterze łagodnym lub złośliwym. Pojawianie się zwapnienia szyszynki u dzieci i młodzieży nie jest typowe i sugeruje zwykle obecność procesu chorobowego.

Objawy zwapnienia szyszynki

Większość przypadków zwapnienia szyszynki przebiega bezobjawowo i dlatego jego występowanie traktowane jest w pewnych warunkach jako zjawisko fizjologiczne związane z wiekiem. Jednak często obecność złogów wiąże się z zaburzeniami funkcji gruczołu dokrewnego. W efekcie dochodzi do nieprawidłowego wydzielania melatoniny, co powoduje charakterystyczne, choć mało specyficzne objawy. Należą do nich:

• bezsenność,
• zaburzenia rytmu dobowego, koncentracji, nastroju,
• męczliwość,
• nadmierna pobudliwość, nerwowość,
• zwiększona podatność na infekcje,
• zmniejszenie poziomu odporności.

Melatonina wpływa również na inne procesy regulowane hormonalnie, dlatego może dojść do powikłań pod postacią zaburzeń przemian metabolicznych, zmiany masy ciała (ze względu na zmiany poziomów hormonów tarczycy) albo – u osób w wieku rozwojowym – do spowolnienia lub nawet całkowitego zahamowania procesu dojrzewania płciowego.

Powiązanie powyższych objawów z pierwotną przyczyną, czyli chorobą szyszynki, nie jest proste. Tego typu symptomy mogą się bowiem pojawiać również w przebiegu innych schorzeń. Co więcej, zaburzenia pracy szyszynki mogą wiązać się ze zmianami w środowisku, w którym przebywa człowiek. Jeśli w jego otoczeniu brak typowych dla dobowego rytmu zmian natężenia światła (np. długotrwale przebywanie w ciemności, zwyczaj spania przy sztucznym oświetleniu o sporym natężeniu czy praca na nocną zmianę), to rozregulowaniu ulega również rytm wydzielania melatoniny. Bodźcem stymulującym do jej produkcji jest bowiem brak światła.

Leczenie zwapnienia szyszynki

Zwapnienie szyszynki wymaga leczenia, jeśli jego obecność powiązana jest z chorobowym rozrostem tego narządu lub powoduje widoczne klinicznie zaburzenia jego funkcji. Zmiany rozrostowe wymagają zwykle leczenia operacyjnego, choć decyzja podejmowana jest bardzo ostrożnie w związku z faktem, że struktura ta znajduje się w głębi mózgowia.

Niedobory melatoniny i związane z tym objawy leczy się głównie poprzez suplementację, czyli podawanie tego hormonu w preparatach leczniczych. Odpowiednio dobrane dawkowanie pozwala wyeliminować zaburzenia dotyczące jakości i ilości snu oraz poprawia ogólne samopoczucie pacjenta i jego zdolność do mierzenia się z wyzwaniami codziennego życia.

Zobacz film: Budowa mózgu

Bibliografia:

1. D. Shoback, D. Gardner, Endokrynologia ogólna i kliniczna Greenspana, red. A Lewiński, Lublin 2011.

2. A. Baranowska-Bik, W. Zgliczyński, Guzy szyszynki, [w:] „Postępy nauk Medycznych” 2015, t. XXVI, nr 12, s. 846–851.