Zapadnięte płuco (łac. atelctasis), nazywane inaczej bezpowietrznością miąższu płucnego lub niedodmą, opisuje szereg schorzeń, przy czym wszystkie powodują utratę znacznej ilości powietrza przez miąższ płucny. Nie zawsze idzie z tym w parze zmiana przejrzystości narządu. Z kolei w badaniach radiologicznych zmniejszenie objętości płuc bywa niewidoczne. Objawy zapadniętego płuca nie zawsze się unaoczniają. Wszystko uzależnione jest od rozległości zmian.

Przyczyny niedodmy

Niedodma może obejmować zarówno mały, jak i większy fragment płuc, a w niektórych przypadkach nawet cały narząd. Przez brak powietrza w płucach dochodzi do sklejania się pęcherzyków płucnych. Przyczyną zapadniętego płuca może być niedodma obturacyjna. Najczęściej jest ona spowodowana śluzem, który zalega w drogach oddechowych. Ma to miejsce zarówno u chorych na mukowiscydozę, po niektórych zabiegach medycznych (szczególnie tych, podczas których podawano środki osłabiające pracę mięśni oddechowych), jak i u noworodków urodzonych przedwcześnie ze względu na niedobór surfaktantu. Jest to substancja, która zapobiega sklejaniu się pęcherzyków płucnych i zapadaniu się płatów płuc.

Niedodma nieobturacyjna związana jest z uciskiem na płuca, najczęściej przez wysięk lub powietrze. Zbyt duża ilość tych czynników powoduje zapadnięcie organu. Choroba rozwija się zwykle u osób długotrwale leżących. Ma wówczas jednak charakter przejściowy i jest stosunkowo łatwa do wyleczenia. Powstaje również na skutek wodobrzusza. W praktyce klinicznej obserwuje się także niedodmę z obkurczenia, powstającą w wyniku bliznowaceń płuc.

Inną możliwością jest obecność ciała obcego w oskrzelu. Taka sytuacja często dotyczy małych dzieci, które mają tendencję do wkładania różnych przedmiotów do buzi. Ryzyko niesie także mechaniczny uraz klatki piersiowej, który powoduje przedostanie się krwi do płuc. Oskrzela mogą być ponadto uciskane z zewnątrz przez różnego rodzaju nowotwory, np. guzy powstające w śródpiersiu, oraz powiększające się węzły chłonne. Niedodma pojawia się ponadto u chorych poddanych mechanicznemu wentylowaniu lub anestezji w trakcie zabiegów chirurgicznych.

Jakie są objawy niedodmy?

Symptomy zapadniętego płuca zależą przede wszystkim od wielkości zmiany patologicznej. Kiedy obejmuje ona niewielki fragment narządu, dolegliwości nie muszą się w ogóle pojawić. W większości przypadków jednak pacjenci uskarżają się na trudności w oddychaniu. Oddech staje się przyspieszony i płytszy. Ponadto odnotowuje się tachykardię, czyli przyspieszoną akcję serca. Towarzyszyć jej mogą kaszel i duszności. Przy dużym niedotlenieniu pojawia się sinica ciała. Pacjenci często zauważają u siebie uczucie niepokoju oraz bóle w klatce piersiowej.

Podczas diagnozy lekarz, opukując klatkę piersiową, stwierdza stłumienie. Jego uwagę zwraca także asymetryczna ruchomość klatki piersiowej. W niektórych sytuacjach może dochodzić do drżenia głosowego o różnym natężeniu.

Leczenie i rehabilitacja przy niedodmie

Wybór odpowiedniego leczenia przy zapadniętym płacie płucnym uzależniony jest od diagnozy, a przede wszystkim od rozległości zmian. Lekarz posługuje się wynikami badań rentgenowskich klatki piersiowej (RTG) oraz – w trudniejszych przypadkach – tomografii komputerowej (TK).

Głównym celem terapii jest przywrócenie czynności płuc poprzez poprawę funkcjonalności ich miąższu. W przypadku gdy niedodma spowodowana jest uciskiem przez ciało obce, konieczne jest przeprowadzenie operacji polegającej na jego usunięciu. Czasami pomocna jest bronchoskopia – do dróg oddechowych wprowadza się cienką rurkę. Jeżeli przyczyną zapadniętego płuca jest infekcja bakteryjna, konieczne jest podanie pacjentowi określonego antybiotyku. Leczenie farmakologiczne polega na podawaniu środków wykrztuśnych oraz takich, których działanie rozszerza się na drogi oddechowe. Jeśli pacjent ma poważne problemy z oddychaniem, podaje się mu tlen.

Po zakończonym leczeniu zaleca się rehabilitację. Przeciwdziała ona nawrotom choroby i wzmacnia mięśnie oddechowe. Początkowo ćwiczenia wykonuje się z fizjoterapeutą, a z czasem samodzielnie w domu. Najczęściej stosowane jest pogłębione oddychanie. Regularne ćwiczenia wpływają na zwiększenie pojemności płuc. Chory z czasem przestaje doświadczać uciążliwych objawów schorzenia. Rodzaj ćwiczeń, liczbę powtórzeń i częstotliwość ich wykonywania dobiera fizjoterapeuta. Popularny jest, chociażby, drenaż ułożeniowy, czyli układanie chorego w takiej pozycji, która ułatwia spływanie gromadzącego się w klatce piersiowej śluzu.

Zobacz film: Budowa i funkcje układu oddechowego

Bibliografia

1. Michał Pirożyński. 2009. Niedodma: patofizjologia, objawy kliniczne. Borgis-Postępy Nauk Medycznych, 8:610–613.

2. Stathopoulos GT et al., 2005. Rounded atelectasis of the lung. Respir Med. 99 (5): 615–623.