Pamięć ludzka jest złożonym zjawiskiem, za który odpowiadają różne regiony mózgu. Zaburzenia pamięci można podzielić na ilościowe oraz jakościowe. Do pierwszych z nich zalicza się: amnezję, hipermnezję oraz hipomnezję. Zaburzenia zapamiętywania jakościowe to: zniekształcone wspomnienia, konfabulacje czy kryptomnezje.

Ludzka pamięć działa inaczej, niż myślimy... Zobaczcie, jak procesy myślowe obrazuje psychoterapeuta: 

Pamięć krótkotrwała i długotrwała

Pamięć to zdolność przechowywania i odtwarzania informacji w umyśle. W tworzeniu wspomnień wyróżnia się cztery podstawowe fazy: zapamiętywanie komunikatów, przechowywanie informacji w neuronach, odtwarzanie zapamiętanych informacji, a także ich trafne rozpoznanie.

Rozróżnia się dwa rodzaje pamięci: krótkotrwałą (świeżą, roboczą) i długotrwałą. To, co jest w tej chwili odbierane przez zmysły to pamięć świeża – jest najbardziej nietrwała i najczęściej ulega zaburzeniom pod wpływem silnych bodźców czy też schorzeń mózgu. Umożliwia ona uczenie się i zapamiętywanie nowych informacji, a także prowadzi do powstania pamięci długotrwałej. Dzieli się ona na pamięć deklaratywną i proceduralną. Na pierwszą z nich składa się pamięć semantyczna i epizodyczna. Pamięć proceduralna dzieli się na: świadomą i nieświadomą.

Kiedy mogą pojawiać się problemy z pamięcią?

Zburzenia pamięci mogą wystąpić w każdym procesie organicznym mózgu, a także w chorobach o podłożu psychicznym, np. depresji, nerwicy. Problemy z zapamiętywaniem i odtwarzaniem informacji pojawiają się także w wyniku Alzheimera, choroby kojarzonej z osobami starszymi. Jednak kłopoty z pamięcią mogą mieć swój początek już po 40. roku życia. Wynikają one z subtelnych zmian w neuronach mózgu pod wpływem substancji toksycznych czy innych schorzeń np. metabolicznych.

Na czym polega badanie pamięci?

W określeniu przyczyn zaburzeń zapamiętywania pomocne jest badanie pamięci, które zleca się przy każdym organicznym uszkodzeniu mózgu. Nie jest ono skomplikowane. Początkowo przeprowadzany jest wywiad lekarski, w którym pacjent dostaje pytania dotyczące, np.: czasu czy miejsca w którym żyje. Lekarz może poprosić o powtórzenie dowolnie wybranych słów po kilku minutach, o odliczanie liczb od stu w dół, czy narysowanie zegara i nastawienie wskazówek na podaną przez lekarza godzinę. Test MMS, czyli Mini Mental Scale, ocenia ubytki pamięci w liczbach od 0 do 30 punktów. Jest on powszechnie dostępny w internecie, a także w materiałach reklamowych firm zajmujących się produkcją leków na pamięć i koncentrację. W niektórych przypadkach zaburzeń pamięci zlecane jest obrazowe badanie mózgu za pomocą elektroencefalogramu.

Kliniczne postaci problemów z pamięcią – przyczyny

Zaburzenia pamięci mają różne postaci. Najczęściej występujące z nich to: amnezja (w tym ostra i postępująca amnezja), otępienie, a także bardziej łagodne zaburzenia funkcji poznawczych.

Łagodne zaburzenia funkcji poznawczych

Do zaburzeń funkcji poznawczych zalicza się m.in. problemy z pamięcią, a także problemy z koncentracją, spostrzeganiem czy myśleniem. Najczęściej pojawiają się w przebiegu chorób mózgu, po niektórych lekach czy nerwicach lub stanach depresyjnych.

Amnezja

Amnezja to utrata pamięci, która najczęściej pojawia się w chorobach zwyrodnieniowych układu nerwowego. Może być częściowa lub całkowita. Ostra amnezja powstaje nagle i może zostać trwałym upośledzeniem lub całkowicie minąć. Pojawia się ona najczęściej w wyniku poważnych uszkodzeń mózgu, jak: zapalenie mózgu, ciężki uraz głowy czy udar niedokrwienny. Zaburzenia pamięci mogą również polegać na niepamiętaniu okoliczności, w jakich doszło do urazu mózgu. Do ostrej amnezji przemijającej może dojść w wyniku, np. wstrząśnienia mózgu, utraty przytomności czy napadu padaczkowego. 

Przyczyną zaburzeń świadomości i pamięci może być także encefalopatia Wernickego (encefalopatia alkoholowa). Jej przyczyną jest przewlekły alkoholizm, w wyniku którego dochodzi m.in. do uszkodzenia ciał suteczkowatych czy substancji szarej śródmózgowia otaczającej wodociąg mózgu. Postępująca amnezja jest nieodwracalna. Najczęściej jest to objaw chorób zwyrodnieniowych mózgu bądź jego nowotworu.

Otępienie

Otępienie to nie tylko zaburzenia pamięci, ale również mowy, pisania czy czytania. Schorzenie polega na stopniowym zaniku neuronów i zmniejszaniu się połączeń międzyneuronalnych. Otępienie pierwotne to np.: choroba Alzheimera czy otępienie z ciałkami Lewego. Do wtórnych postaci otępienia zalicza się np.: guzy mózgu, stwardnienie rozsiane.

Problemy z pamięcią w młodym wieku – przyczyny

Zaburzenia pamięci i koncentracji mogą pojawić się także w młodym wieku. O ile nie doszło do silnego urazu czy uszkodzenia mózgu w wyniku choroby, do problemów z zapamiętywaniem może przyczynić się np.: przemęczenie, stres bądź trauma w wyniku gwałtu lub silnego przeżycia emocjonalnego oraz cielesnego. Zaburzenia pamięci u dzieci mogą być również spowodowane niedoborem witamin z grupy B, zwłaszcza B1 i B12, a także kwasu foliowego.