Zaburzenia czucia głębokiego wiążą się głównie z tzw. proprioreceptorami, które zlokalizowane są w mięśniach, torebkach stawowych, ścięgnach i powięziach. Dla utrzymania prawidłowej koordynacji ruchowej i orientacji przestrzennej niezbędne jest także właściwe działanie układu przedsionkowego, który odpowiada za równowagę i percepcję ruchu.

Czucie głębokie – na czym polega?

Czucie głębokie to właściwe odbieranie i przetwarzanie impulsów pochodzących z komórek receptorowych i zakończeń nerwowych, reagujących na zmiany długości, napięcia struktur układu mięśniowego i kostno-stawowego oraz na ciśnienie wywierane z zewnątrz na tkanki (ucisk). Impulsy te trafiają do mózgu i móżdżku. Informują one, w jakim stanie znajduje się mięsień (czy jest rozciągnięty, czy skurczony), jakie jest jego napięcie. Integrując takie informacje z różnych miejsc mózg, jest w stanie określić pozycję poszczególnych części ciała względem siebie, zidentyfikować stopień zgięcia w stawach, a nawet określić, czy kończyna jest w danym momencie obciążona. To dzięki proprioreceptorom można np. określić ciężar trzymanego przedmiotu.

Na podstawie takich impulsów motoryczne ośrodki mózgu generują sygnały sterujące pracą mięśni. Dzięki nim określone partie mięśniowe:

• utrzymują prawidłowe napięcie (tonus), co pozwala np. na zachowanie pozycji stojącej lub siedzącej,
  
• mogą inicjować określony, zaplanowany przez człowieka ruch,
  
• dostosowują siłę swojego skurczu do obciążenia.
  

Właściwa informacja z układu czucia głębokiego jest niezbędna, by zapewnić prawidłowe współdziałanie wszystkich mięśni i zborność ruchów.

Zobaczcie, jak zbudowany jest układ mięśniowy:

Czucie głębokie a układ przedsionkowy

Informacje z receptorów czucia głębokiego są uzupełniane przez sygnały docierające z układu przedsionkowego. Składa się on z woreczka, łagiewki i kanałów półkolistych. Zawieszone tam w płynie (śródchłonce) kryształki soli wapnia (otolity, statolity), poruszając się w zależności od ułożenia głowy, wyzwalają impulsy, na podstawie których mózg określa pozycję ciała. Dodatkowych informacji dostarcza układ trzech kanałów półkolistych, w których śródchłonka podczas zmian ułożenia ciała przemieszcza się. Ponieważ kanały półkoliste ustawione są prostopadle względem siebie, mózg otrzymuje informację o kierunku ruchu i przyspieszeniu pozwalającą na tworzenie trójwymiarowej mapy zmian pozycji ciała.

Informacje z układu przedsionkowego są tak istotne dla utrzymania równowagi, orientacji przestrzennej i koordynacji ruchów, że w części piśmiennictwa medycznego traktowany jest on jako narząd czucia głębokiego. Inni fizjologowie traktują te struktury jako jeden układ przedsionkowo-proprioceptywnym.

Zaburzenia czucia głębokiego u dzieci i niemowląt

Mechanizmy utrzymywania napięcia mięśniowego, równowagi i prawidłowej postawy ciała oraz koordynacji ruchów kształtują się stopniowo w okresie dziecięcym. Niemowlę nie potrafi utrzymać równowagi, jego ruchy są niezborne, nie jest ono zdolne do wykonywania precyzyjnych czynności. Dopiero nieustanne ćwiczenia i zdobywanie nowych doświadczeń pozwalają dziecku na wytworzenie optymalnych schematów ruchu i mechanizmów koordynacyjnych.

Zaburzenia czucia głębokiego u dzieci i niemowląt wiążą się najczęściej z wadami rozwojowymi oraz z zahamowaniem rozwoju psychomotorycznego we wczesnych okresach życia na skutek choroby. Dziecko pozbawione jest wtedy prawidłowej aktywności i dostatecznej ilości bodźców. Nie jest więc w stanie zgromadzić doświadczeń, dzięki którym otrzymywane impulsy może połączyć w spójną informację i na jej podstawie wykształcić prawidłowe reakcje.

Zaburzenia czucia głębokiego u dorosłych

Przyczynami zaburzenia czucia głębokiego u dorosłych są najczęściej urazy albo polineuropatie spowodowanych np. przez cukrzycę, chorobę alkoholową. Powodem dolegliwości bywają również zmiany niedokrwienne mózgu i powikłania poudarowe.

Zaburzenia czucia głębokiego mogą powstać u osób, które przez dłuższy czas są unieruchomione. Ośrodki odbierające impulsy z proprioreceptorów pozbawione są wtedy stymulacji i „zapominają” wykształcone schematy ruchowe. Dlatego jednym z podstawowych elementów leczenia jest w takich przypadkach wczesne wdrożenie rehabilitacji. Jeśli chory nie może ćwiczyć sam (np. jest nieprzytomny, kończyna jest bezwładna wskutek porażenia, wczesny etap gojenia zmian pourazowych uniemożliwia obciążanie), fizjoterapeuta prowadzi ćwiczenia bierne, poruszając kończynami i zmieniając pozycję ciała pacjenta. Powoduje to stymulację proprioceptorów i przyspiesza w późniejszej fazie leczenia powrót do właściwej sprawności ruchowej.

Zaburzenia czucia głębokiego – ćwiczenia

Zaburzenia czucia głębokiego wymagają intensywnego usprawniania przy pomocy odpowiednio dobranych zajęć rehabilitacyjnych. Fizjoterapeuta konsultuje się w sprawie wyboru właściwych technik stymulacji i ćwiczeń z lekarzem. Wskazuje on pierwotną przyczynę problemów i przekazuje informacje na temat koniecznych u danego pacjenta ograniczeń w terapii ruchowej. Działania są zaplanowane na dłuższy czas, a okresowe badania pozwalają na ocenę skuteczności leczenia i odpowiednią jego korektę czy intensyfikację, tak by uzyskany efekt był, jak najlepszy.