Wodobrzusze (inaczej puchlina brzuszna) to stan, w którym w jamie otrzewnej znajduje się płyn. Jego gromadzenie się jest związane z istnieniem poważnego schorzenia, które do momentu pojawienia się tego objawu może być nierozpoznane.

Wodobrzusze – objawy

Podstawowym objawem wodobrzusza jest zwiększanie się obwodu i zaokrąglenie obrysu brzucha. Jeśli objętość płynu w jamie otrzewnej jest duża, dochodzi do wyraźnego napięcia powłok, na lśniącej, cienkiej skórze uwidaczniają się naczynia żylne, które np. w marskości wątroby często układają się w kształt tzw. głowy meduzy. Niektórzy chorzy zgłaszają uczucie duszności, zaburzenia łaknienia lub problemy z wypróżnianiem się.

Lekarz może wstępnie rozpoznać wodobrzusze w trakcie badania. Charakterystyczny jest objaw chełbotania (wyczuwalna fala płynu przelewającego się w jamie brzusznej pod wpływem ucisku) oraz pojawienie się obszarów o nieprawidłowym odgłosie w trakcie opukiwania, których granice zmieniają się wraz ze zmianą pozycji ciała.

Rozpoznanie potwierdza się metodami obrazowymi (USG – ultrasonografia, CT – tomografia komputerowa).

Klinicznie wodobrzusze dzieli się na:

• łagodne (1. stopnia) – możliwe do wykrycia jedynie podczas USG,
• umiarkowane (2. stopnia) – rozpoznawane na podstawie powyżej opisanych objawów,
• zaawansowane (3. stopnia) – kiedy dochodzi do znacznego napięcia powłok, zmian na skórze oraz spłaszczenia pępka lub powstania przepukliny pępkowej.

Przyczyny wodobrzusza

Wodobrzusze obserwuje się w przebiegu wielu różnych chorób. Rozpoznanie go w 90% przypadków świadczy o istnieniu marskości wątroby lub o toczącym się w obrębie jamy brzusznej procesie nowotworowym.

Nadciśnienie wrotne to zespół objawów związanych z marskością wątroby. Stopniowe włóknienie jej tkanki powoduje obkurczanie się i twardnienie tego narządu. Utrudnia to przepływ krwi przez wątrobę i powoduje powstanie nadciśnienia we wszystkich żyłach prowadzących do wątroby. W efekcie dochodzi do przesączania się płynu surowiczego z naczyń krwionośnych do jamy otrzewnej. Gromadzący się płyn tworzy wodobrzusze. Dodatkowym elementem zwiększającym objętość puchliny wodnej w marskości wątroby jest obniżona produkcja albumin – białek odpowiedzialnych za utrzymanie płynów w łożysku naczyniowym. Kiedy ich brakuje, ciśnienie osmotyczne krwi obniża się i proces przeciekania przez ściany naczyń staje się intensywniejszy.

Nowotwory to druga co do częstości przyczyna wodobrzusza. Rozrastający się guz może albo sam produkować płyn, albo uciskać naczynia żylne lub chłonne, zwiększając w nich ciśnienie i powodując tworzenie się przesięku. W przypadku obecności rozsianych, mnogich przerzutów przesięk powstaje bardzo szybko, a walka z wodobrzuszem jest niezmiernie trudna.

Inne przyczyny wodobrzusza to na przykład:

• prawokomorowa niewydolność serca,
• powikłania dializoterapii,
• gruźlica,
• zespół nerczycowy i inne choroby przebiegające z utratą białka,
• niedoczynność tarczycy.

Przyczynę można często określić, badając pobrany w czasie punkcji jamy otrzewnej płyn puchlinowy (obecność chłonki, komórek nowotworowych, bakterii, krwinek białych, amylazy itd.)

Leczenie wodobrzusza

Wodobrzusze leczy się zachowawczo i operacyjnie. Podstawową metodą jest terapia za pomocą leków moczopędnych. Odwodnienie organizmu powoduje powrót płynu z jamy otrzewnej do łożyska naczyniowego i pozwala na usunięcie go przez nerki. Chorym podaje się również preparaty z albuminami, co zmniejsza przesiąkanie płynu surowiczego do jamy otrzewnej.

Jeśli sposoby te nie przynoszą rezultatów, można doraźnie pomóc choremu, wykonując nakłucie otrzewnej i odciągając płyn. Zabieg ten jest stosunkowo prosty. Przeprowadza się go ambulatoryjnie, w znieczuleniu miejscowym. Ponieważ musi być dość często powtarzany, popularność zdobywa obecnie procedura wszczepienia cewnika przez powłoki ciała. Pozwala on na usuwanie płynu przez długi okres.

Jeśli wodobrzusze nawraca, a istniejący proces chorobowy nie daje nadziei na cofnięcie się tego objawu, w niektórych sytuacjach wskazane jest wytworzenie obniżających ciśnienie wrotne zespoleń naczyń wrotnych z żyłami układowymi albo wykonanie zespolenia otrzewnowo-żylnego (przez które płyn puchlinowy odpływa z jamy brzusznej).

Wodobrzusze – rokowanie

Wszystkie powyższe metody działają objawowo – zmniejszają wodobrzusze, ale nie likwidują jego przyczyn. Podstawą terapii musi być leczenie choroby zasadniczej. Od jej skuteczności zależy rokowanie dotyczące dalszego rozwoju wodobrzusza.

W przypadku choroby nowotworowej celem jest doszczętne usunięcie guza lub przynajmniej zmniejszenie jego masy (radioterapią lub chemioterapią). Powoduje to spadek prędkości przesiąkania płynu albo całkowitą eliminację tego zjawiska.

Marskość wątroby jest schorzeniem postępującym i prowadzącym ostatecznie do śmierci chorego. Wodobrzusze w tym procesie nasila się i znacznie komplikuje stan chorego. Jedyną możliwością wyleczenia jest w niektórych przypadkach wykonanie przeszczepu wątroby.