Układ piramidowy ma za zadanie kontrolować czynność wszystkich mięśni poprzecznie prążkowanych w ciele człowieka. Jedynym wyjątkiem jest mięsień strzemiączkowy znajdujący się w uchu środkowym.

Budowa układu piramidowego

Układ piramidowy zbudowany jest z dróg nerwowych odpowiedzialnych za motoryczne (ruchowe) zaopatrzenie mięśni, których działaniem człowiek może sterować w sposób świadomy. Drogi te dzieli się na korowo-jądrowe i korowo-rdzeniowe. Odpowiednio do nazwy – kierują one impulsy do mięśni z kory mózgowej za pośrednictwem jąder nerwów czaszkowych oraz poprzez rdzeń kręgowy.

Drogi układu piramidowego składają się (w pewnym, bardziej funkcjonalnym niż anatomicznym, uproszczeniu) z dwóch neuronów – ośrodkowego i obwodowego. Pierwszy z nich znajduje się w obrębie kory ruchowej mózgu i sięga długimi włóknami (neurytami) do aksonów (krótkich wypustek) ciała komórkowego drugiego neuronu, który zlokalizowany jest w jądrach nerwów czaszkowych albo w rdzeniu. Neuryty komórek obwodowych sięgają do mięśni, w których mogą wywoływać skurcz. Część dróg nerwowych układu piramidowego składa się jedynie z dwóch neuronów, inne zawierają również dodatkowe komórki pośredniczące.

Drogi korowo-jądrowe układu piramidowego prowadzą do większości nerwów czaszkowych i zaopatrywanych przez nie narządów – mięśni twarzy, szyi, części mięśni grzbietu. Wyjątkami są trzy nerwy czaszkowe – węchowy, wzrokowy i przedsionkowo-ślimakowy. Nie zawierają one włókien układu piramidowego.

Drogi korowo-rdzeniowe przewodzą impulsy sterujące pracą mięśni z kory mózgowej przez rdzeń kręgowy do nerwów rdzeniowych, które docierają do mięśni poprzecznie prążkowanych znajdujących się w części szyi, tułowiu i kończynach.

Zobacz film i dowiedz się jak działa układ nerwowy: 

Działanie układu piramidowego

Działanie układu piramidowego to przede wszystkim sterowanie ruchami, nad którymi człowiek ma kontrolę, czyli tzw. ruchami dowolnymi. Służą one realizacji zamiaru wykonania określonej czynności. Ruchowa część kory przekształca ten plan na konkretne polecenia, które drogami piramidowymi przekazywane są w formie elektrycznej do mięśni, gdzie wywoływany jest skurcz. Dodatkowym zadaniem układu piramidowego jest stabilizacja postawy ciała i zapewnienie równowagi.

Drogi piramidowe krzyżują się w obrębie rdzenia przedłużonego (dotyczy to niemal 90% włókien), dlatego większość aktywności korowych ośrodków w prawej półkuli skutkuje czynnością ruchową w lewej połowie ciała – i odwrotnie. Przy uszkodzeniach ośrodkowego układu nerwowego na niektórych poziomach typowe może być występowanie objawów w obrębie głowy i szyi po stronie chorej, a na obwodzie – po stronie przeciwnej.

Mięsień piramidowy a układ piramidowy

Często, choć błędnie, kojarzonym z układem piramidowym elementem jest mięsień piramidowy. Wiązanie tych obu struktur nie ma jednak znaczenia, ponieważ łączy je jedynie nazwa. Mięsień piramidowy znajduje się w podbrzuszu, jego przyczep na spojeniu i kościach łonowych, a jego głównym działaniem jest napinanie kresy białej.

Objawy uszkodzenia układu piramidowego

Objawy związane z uszkodzeniem układu piramidowego określa się często mianem zespołu piramidowego. Określenie to obejmuje wiele zespołów neurologicznych, których obraz jest zależny od tego, w jakim miejscu doszło do uszkodzenia dróg piramidowych. W przypadkach uszkodzeń obwodowych typowymi zjawiskami są:

• niedowłady lub porażenia wiotkie (ze zmniejszonym napięciem mięśniowym),
• zniesienie lub osłabienie odruchów,
• fascykulacje (drżenia pęczkowe) i zaniki mięśni,
• zespół opuszkowy (m.in. niewyraźna mowa, problemy z połykaniem).

Objawami uszkodzenia ośrodkowego dróg piramidowych są na przykład:

• niedowłady spastyczne i wygórowane (nadmierne) odruchy,
• zespół rzekomoopuszkowy (podobny do opuszkowego, nie towarzyszą mu jednak zaniki mięśni),
• nadmierna zmienność nastrojów i inne zaburzenia emocjonalne.

Przyczyny uszkodzenia układu piramidowego

Uszkodzenia układu piramidowego to głównie efekt miażdżycy i związanych z nią zaburzeń ukrwienia. Uszkodzenia układu nerwowego mogą być też spowodowane chorobami takimi jak stwardnienie rozsiane (SM), stwardnienie boczne zanikowe (SLA), toksyczne lub neurodegeneracyjne zespoły porażenne. Przyczyną zmian o typie obwodowym bywają urazy kręgosłupa, kończyn, inne mechaniczne lub pozapalne uszkodzenia nerwów albo polineuropatie.

Leczenie objawów uszkodzenia układu piramidowego

Zespół piramidowy nie jest na tyle specyficzny, by automatycznie pozwalał na postawienie konkretnego rozpoznania. Niezbędne jest wykonanie pełnej diagnostyki, która składa się zwykle z badania neurologicznego, badań obrazowych (głównie rezonansu magnetycznego i tomografii komputerowej) oraz z testów neurofizjologicznych. Niekiedy konieczne jest też wykonanie analizy krążenia mózgowego za pomocą dopplerowskiej ultrasonografii (pozwalającej określić kierunek i prędkość przepływu krwi w dostępnych temu badaniu tętnicach) albo badań angiograficznych (związanych z podaniem kontrastu do naczyń krwionośnych). Metoda leczenia i rokowanie są związane z rodzajem i stopniem zaawansowania choroby zasadniczej.