Sód jest szóstym najbardziej rozpowszechnionym pierwiastkiem w skorupie ziemskiej. W organizmie jest niezbędny do utrzymania potencjału czynnościowego błon komórkowych. Uczestniczy w przewodzeniu impulsów nerwowych. Wpływa na ciśnienie osmotyczne płynów ustrojowych. Jego niedobór skutkuje spadkiem pobudliwości komórek. Zaburzeniom stężenia sodu towarzyszą zwykle zaburzenia ilości wody w organizmie i stężenia potasu.

Co to jest sód?

Sód to pierwiastek chemiczny o symbolu Na, należący do grupy metali alkalicznych. Znajduje się w wielu minerałach, takich jak sodalit i skaleń. Jednak najbardziej znany jest jako element składowy soli kamiennej, czyli chlorku sodu o wzorze NaCl. Sód zaliczany jest do grupy makrominerałów, które są niezbędne dla organizmu w ilościach większych niż 100 mg/ dobę/osobę. Norma spożycia sodu dla osób dorosłych wynosi 575–625 mg dziennie, co odpowiada 1,46–1,59 g chlorku sodu. W przypadku dzieci wartości te powinny być niższe.

W czym jest sód?

Organizm człowieka nie potrafi syntetyzować sodu, dlatego powinien być on dostarczany w odpowiednich ilościach wraz z pożywieniem. Sól kuchenna stanowi główne źródło sodu w diecie. Szacuje się, że pochodzi z niej nawet 90% jego dziennej ilości. Według zaleceń Światowej Organizacji Zdrowia dzienne spożycie chlorku sodu nie powinno być większe niż 5 g. Tymczasem jest ono w Polsce trzykrotnie wyższe od zalecanego. Produkty bogate w sód to m.in.: wędzone mięso, ryby solone, wędliny, sery podpuszczkowe, pieczywo i przyprawy. Znajduje się także w produktach konserwowanych jego związkami, takich jak konserwy mięsne. Umiejętność komponowania diety o odpowiedniej zawartości sodu może mieć kluczowe znaczenie dla zdrowia i jakości życia w późniejszym wieku.

Czy sól jest zdrowa? Odpowiedź znajdziesz w naszym filmie

Rola sodu w organizmie

Sód w organizmie pełni wiele istotnych zadań. Przede wszystkim jest to główny kation płynu pozakomórkowego. Pierwiastek ten jest niezbędny do utrzymania homeostazy organizmu w zakresie gospodarki wodno-elektrolitowej i kwasowo-zasadowej. Wykorzystywany jest podczas aktywnego transportu niektórych składników w organizmie, takich jak glukoza, jod i aminokwasy. Odpowiada za prawidłowe przewodzenie impulsów we włóknach nerwowych. Występuje w soku trzustkowym i jelitowym oraz kościach. Bierze udział w kurczliwości mięśni. Reguluje wartość ciśnienia osmotycznego.

Skutki niedoboru sodu

Niedobór sodu u ludzi w warunkach fizjologicznych występuje bardzo rzadko ze względu na wysokie pobranie tego makroelementu z pożywieniem. Niedobór sodu w nomenklaturze określa się jako hiponatremię. Jest to stan, w którym stężenie sodu w surowicy jest mniejsze niż 135 mmol/l. Może wystąpić w przebiegu różnych schorzeń, zarówno somatycznych, jak i psychicznych. Uważany jest za jedno z częstszych zaburzeń elektrolitowych. O ciężkiej hiponatremii mówi się, gdy wartość sodu jest mniejsza niż 120 mmol/l. Wówczas jest to stan bezpośredniego zagrożenia życia.

Znany jest także podział hiponatremii ze względu na czas jej trwania, gdzie rozróżnia się postać ostrą (do 48 godzin od momentu powstania), przewlekłą (czas trwania powyżej 48 godzin) oraz o nieustalonym czasie trwania. Obniżony sód w przebiegu niewydolności serca, marskości wątroby czy chorób neurologicznych jest wskaźnikiem zwiększonego ryzyka zgonu. Do utraty sodu dochodzi podczas nadmiernego pocenia się w wyniku dużego wysiłku fizycznego lub z przewodu pokarmowego przy wymiotach i biegunce, co często występuje w przebiegu ciąży. Nierzadko występuje przy zaburzeniach hormonalnych. Przyczynami niskiego sodu mogą być stany pooperacyjne i nowotwory oraz działanie niektórych leków. Zaburzenia gospodarki sodowej występują często u noworodków przedwcześnie urodzonych z małą urodzeniową masą ciała.

Kiedy eliminacja soli z diety jest konieczna? Dowiesz się tego z naszego filmu

Ponadto związane są z wystąpieniem zespołu nieprawidłowego wydzielania hormonu antydiuretycznego (SIADH), co może mieć miejsce w zespole aspiracji smółki, zapaleniu płuc lub opon mózgowo-rdzeniowych. Niski sód może dawać objawy takie jak: bóle głowy, brak apetytu, nudności, wymioty, zaburzenia orientacji, drażliwość, nadpobudliwość nerwowa, niepokój, pobudzenie, splątanie, senność, obniżenie napięcia mięśniowego i drgawki. W stanach ciężkich może dojść do śpiączki, nieodwracalnego uszkodzenia mózgu, a nawet zgonu.

Jak uzupełnić sód w organizmie?

Postępowanie w hiponatremii obejmuje leczenie choroby podstawowej. Ważne jest także leczenie objawowe. Podczas niedoboru sodu konieczne jest uzupełnianie jego ubytków przez podawanie odpowiednich napojów zawierających składniki mineralne. Wartość sodu można podnieść podając hipertoniczne roztwory chlorku sodowego. Pomocna może być dieta wzbogacona w sól. Należy mieć na uwadze, że zbyt szybka korekta hiponatremii może prowadzić do ciężkich powikłań, takich jak zespół demielinizacji mostu.

Podwyższony sód – konsekwencje

Podwyższony sód, gdy utrzymuje się długotrwale, może prowadzić do nadciśnienia tętniczego, udaru mózgu, kamicy nerkowej, osteoporozy (zwiększa wydalanie wapnia) i otyłości. Liczne badania wskazują, że nadmiar sodu podnosi ryzyko rozwoju raka żołądka i cukrzycy. Może być też przyczyną zaburzeń w czynnościach nerek i wątroby. Może się rozwinąć tzw. sodowrażliwość, którą rozumie się jako zmienność ciśnienia tętniczego krwi pod wpływem zawartości sodu w diecie. Wysoki poziom sodu powoduje zatrzymanie wody w organizmie. Specjaliści donoszą także, że wzrost spożycia sodu i potasu wiąże się z ryzykiem zdarzeń sercowo-naczyniowych.

Zobacz nasz film i przekonaj się, w których produktach znajduje się najwięcej soli

Bibliografia:

1. Ustymowicz-Farbiszewska J., Smorczewska-Czupryńska B., Fiłon J. i wsp., Makroelementy w całodziennych racjach pokarmowych uczennic ze szkół policealnych m. Białegostoku, „Bromatologia i Chemia Toksykologiczna”, 2012, XLV(3), s. 326–331.

2. Sobczak M., Jabłoński E., Składniki mineralne w diecie kobiet ciężarnych i karmiących. Część I. Makro minerały: wapń, magnez, fosfor, sód, potas, chlor, „Przegląd Lekarski”, 2007, 64(3), s. 165–169.

3. Załuska M., Diagnoza i terapia hiponatremii u pacjenta z zaburzeniami psychicznymi, „Farmakoterapia w psychiatrii i neurologii”, 2005, 2, s. 155–166.

4. Witek P., Postępy w rozpoznawaniu i leczeniu hiponatremii, „Postępy Nauk Medycznych”, 2008, 2, s. 75–82.

5. Zych B., Sztanke M., Sztanke K. i wsp., Stężenie sodu i potasu w krwi pępowinowej a termin porodu noworodka, płeć i urodzeniowa masa ciała, „Hygeia Public Health”, 2011, 46(2), s. 256–260.

6. Ciechanowski K., Hipo- i hipernatremia — przyczyny i zasady terapii, „Forum Nefrologiczne”, 2011, 4(4), s. 362–366.