Selen występuje w wielu powszechnie dostępnych produktach. Bogatym źródłem tego cennego pierwiastka są m.in. orzechy i nasiona. Przed laty selen uznawano za substancję o szkodliwym, toksycznym działaniu. Jak się okazało, odgrywa on jednak wiele bardzo ważnych ról w organizmie, zapewniając mu właściwe funkcjonowanie i zdrowie.

Właściwości selenu – selen organiczny

Selen został odkryty w 1817 r. przez szwedzkiego chemika i lekarza Jönsa J. Berzeliusa. Nazwa pierwiastka wywodzi się od imienia greckiej bogini Selene. Zaliczany jest do grona mikroelementów, czyli pierwiastków, które występują w organizmie w niewielkich ilościach. U mężczyzn blisko połowa selenu znajduje się w jądrach oraz w gruczołach płciowych i spermie. Jego niedobór wpływa na obniżenie sprawności seksualnej.

Selen jest składnikiem blisko 20 enzymów zawartych w ludzkim organizmie, w tym m.in. bardzo istotnego czynnika antyoksydacyjnego – peroksydazy glutationowej, która chroni czerwone krwinki oraz błony komórkowe przed działaniem wolnych rodników. Selen odgrywa istotną rolę w zakresie prawidłowego funkcjonowania układu odpornościowego, a także tarczycy. Zapewnia ochronę antyoksydacyjną serca, zapobiega powstawaniu nowotworów, a zwłaszcza raka wątroby, płuc i jelita grubego. Zdaniem lekarzy selen może pomóc osobom zmagającym się z depresją oraz nadmiernym przemęczeniem. Część badaczy uważa, że selen ma niewielkie właściwości przeciwzapalne.

Kto powinien zażywać selen?

Ze względu na to, że w normalnych warunkach selen w ludzkim organizmie występuje tylko w ilości ok. 10–15 µg (mikrogramów), każdy człowiek powinien zadbać o jego dodatkowe spożywanie. Według Instytutu Żywności i Żywienia dzienne zapotrzebowanie na selen wynosi:

• 15–20 µg u niemowląt,
  
• 20 µg u dzieci między 1. a 3. rokiem życia,
  
• 30 µg u dzieci między 4. a 9. rokiem życia,
  
• 40 µg u chłopców i dziewcząt w wieku 10–12 lat,
  
• 55 µg powyżej 13. roku życia u dziewcząt i chłopców, a także u mężczyzn i kobiet,
  
• 60 µg u kobiet w ciąży,
  
• 70 µg w przypadku kobiet karmiących.
  

Suplementacja selenu jest szczególnie zalecana palaczom ze względu na działanie antynowotworowe tego pierwiastka, a także mieszkańcom terenów ubogich w selen, ludziom żywiącym się pozajelitowo, cierpiącym na uszkodzenia funkcji wchłaniania składników pokarmowych. Selen jest rekomendowany osobom leczącym się na choroby sercowo-naczyniowe, niepłodność, zapalenia trzustki, astmę.

Niedobór selenu – typowe objawy i choroby

Zbyt niska obecność selenu w organizmie może dawać sygnały w postaci ciągłego uczucia zmęczenia, osłabienia mięśni, podatności na przeziębienia oraz infekcje, problemów z potencją, stanów zapalnych skóry, opryszczki, a u kobiet w ciąży może nawet doprowadzić do poronienia. Poważne i długotrwałe niedobory tego cennego pierwiastka mogą spowodować spustoszenie w organizmie, a wraz z nim doprowadzić do zwyrodnienia narządów oraz tkanek. Skutkami braku selenu w organizmie mogą być: choroba Keshan (choroba mięśnia sercowego), a także choroba Kaszina-Beka (objawiająca się obustronnym zniszczeniem stawów). Niedobory selenu obserwuje się również u osób chorych na AIDS, mukowiscydozę, ostre zapalenie trzustki, depresję, reumatoidalne zapalenie stawów czy fenyloketonurię.

Czym grozi nadmiar selenu?

Należy pamiętać, że nadmiar selenu w diecie jest niepożądany. Znaczne podwyższenie jego poziomu może skutkować: łamliwością paznokci, wypadaniem włosów, zapaleniem skóry, nieprzyjemnym zapachem z ust, nerwowością, zaburzeniami czynności układu nerwowego, nadmierną potliwością, wahaniami nastroju, a w skrajnych przypadkach uszkodzeniem wątroby, nerek, anoreksją i ostrymi biegunkami. Do zatrucia selenem pochodzącym z naturalnych składników dochodzi bardzo rzadko.

W czym znaleźć selen?

Największa zawartość selenu znajduje się w łososiu, zarówno surowym, jak i wędzonym, a także w jajach kurzych i kaszy gryczanej. Cennymi źródłami tego pierwiastka są: kakao, szynka wędzona, ser typu ementaler oraz wieprzowina. Bogate w selen są ponadto orzechy brazylijskie, tuńczyk, filety z indyka i wołowina. Jak podkreślają dietetycy, 100 g białego ryżu zawiera selen w ilości bliskiej 15% dziennego zapotrzebowania na ten pierwiastek w przypadku dorosłych.

Bibliografia

1. Gertig H., Przysławski J., Bromatologia. Zarys nauki o żywności i żywieniu, Warszawa 2006.

2. Zagrodzki P., Selen a układ odpornościowy, Kraków 2004.

3. Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja, Warszawa 2012.