Sałata jadowita to znana od dawna cenna roślina lecznicza, o której wspominano już w pierwszej polskiej farmakopei (łac. Pharmacopoeia Regni Poloniae) z 1817 r. Niegdyś stosowana była w leczeniu chorób układu oddechowego, głównie jako środek przeciwkaszlowy. Obecnie wykorzystuje się ją do łagodzenia bezsenności i „nerwic”. Badacze wskazują na brak zdolności rośliny do wywołania uzależnienia. Mylona jest często z sałatą kompasową.
Sałata jadowita – wiadomości ogólne
Sałata jadowita (łac. Lactuca virosa L.) to gatunek rocznej lub dwuletniej rośliny zaliczany do rodzaju sałata (łac. Lactuca L.), należącego do rodziny astrowatych (łac. Asteraceae Dum.). Przez część społeczeństwa jest błędnie utożsamiana z sałatą kompasową. Naturalnie występuje na terenie południowej i środkowej Europy, Maroko oraz Algierii. W Polsce ma charakter rośliny zawleczonej. Występuje najczęściej jako roślina zdziczała, rzadko w lasach. Zwyczajowo jest określana jako łoczyga dzika, sałata leśna, mlecz jadowity lub mlecz trujący.
Zobaczcie, czy warto kupować gotowe miksy sałat:
Jak wygląda sałata jadowita?
Sałata osiąga wysokość 50–150 cm. Jej łodyga jest rozgałęziona, gładka. Ma bladozielony kolor, na jej powierzchni występują gdzieniegdzie fioletowe plamki. Liście są podługowate i kolczasto-ząbkowane, odstają poziomo. Jasnożółte kwiaty mają języczkowaty kształt i zebrane są w niewielki koszyczek (po 6–12 sztuk). Roślina kwitnie przez lipiec i sierpień.
Sałata jadowita: surowiec leczniczy
Surowiec leczniczy sałaty jadowitej stanowi jej ziele (łac. Herba Lactuca virosa) i piekący sok mleczny (łac. Lactucarium Germanicum), zwyczajowo określany mleczkiem. Sok sałaty jadowitej wydzielają na przełomie wszystkie części rośliny. Początkowo jest biały, podczas schnięcia zmienia zabarwienie na żółte, a ostatecznie brązowieje. Zbiór surowców leczniczych przypada na lipiec i sierpień. Ziele suszy się w cieniu. W przypadku mleczka należy ściąć wierzchołek łodyg i zebrać do miski zaschły sok. Roślina może być przycięta nawet kilka razy w trakcie sezonu. W aptece, sklepie zielarskim lub w Internecie możliwy jest zakup ziela. Opakowanie 80 g kosztuje średnio 37 zł.
Ziele sałaty jadowitej zawiera m.in. kwasy organiczne (bursztynowy, jabłkowy, cytrynowy, szczawiowy), olejek eteryczny, alkaloidy. Z kolei sok mleczny zawiera m.in. laktony seskwiterpenowe, pochodne zaluzaniny, mannitol, popiół (nie więcej niż 10%), kauczuk, laktuceryna, laktucyna, laktucyktyna, alkaloidy.
Właściwości zdrowotne i zastosowanie sałaty jadowitej
O leczniczym wykorzystaniu sałaty jadowitej pisał już Pedanios Dioskurydes (starożytny grecki lekarz, botanik), Pliniusz Starszy (starożytny rzymski historyk i pisarz), Galen (starożytny rzymski lekarz greckiego pochodzenia) oraz Pitagoras (starożytny grecki filozof).
Sałata jadowita ma silne działanie nasenne, rozkurczające, wykrztuśne, kojące i przeciwastmatyczne. Napar z ziela i mleczko stosowane były jako środek przeciw biegunkom, a także w leczeniu zimnicy czy puchliny wodnej. Podawano je przy padaczce, konwulsyjnym kaszlu, astmie, zapaleniu krtani, duszności, kokluszu, palpitacjach serca oraz zapaleniu opłucnej i osierdzia. Roślina obniża poziom cukru we krwi, łagodzi bóle reumatyczne i mięśniowe, objawy dny moczanowej i chorób pęcherza moczowego. Napar z ziela używa się do płukania jamy ustnej, gdyż skutecznie wspomaga łagodzenie zapalenia lub krwawienia dziąseł, otarcia od protez i bólu gardła. Rozdrobnione liście przyłożone do skóry intensyfikują proces leczenia ran i skaleczeń. Wyciąg z sałaty bywa stosowany jako składnik środków przeznaczonych do leczenia zespołu napięcia przedmiesiączkowego.
Niegdyś mleczko sałaty jadowitej wykorzystywano jako znieczulenie. Ma minimalne właściwości narkotyczne, łagodzi pobudliwość ruchową, wywołuje uczucie zrelaksowania, działa uspokajająco, zmniejsza lęk i stres. Porównywane jest do opium, jednak jest dużo łagodniejsze, nie zawiera alkaloidów podobnych strukturalnie do opiatów i w przeciwieństwie do nich nie wywołuje nudności. W latach 70. XX wieku popularne było palenie ekstraktów z sałaty jadowitej. Mimo że nie stwierdzono charakteru uzależniającego rośliny, jej nadmierne spożycie może wywołać skutki uboczne, np. niezborność ruchową, przyspieszenie oddechu, zaburzenie pracy układu pokarmowego.
Przeciwbólowe działanie sałaty jadowitej
Działanie przeciwbólowe sałaty jadowitej opiera się na hamowaniu aktywności neuropeptydów, które biorą udział w rozpadzie enkefaliny. W konsekwencji tego następuje nagromadzenie enkefalin, które w normalnych warunkach ulegają szybkiemu rozkładowi.
Uprawa sałaty jadowitej
Sałata jadowita jest dość prosta w uprawie. Nie ma dużych wymagań względem podłoża. Najlepiej rośnie w wilgotnej, z dobrym drenażem, bogatej w minerały glebie. Wysiew nasion sałaty jadowitej do gruntu przypada na okres wczesnej wiosny. Opakowanie 30 nasion kosztuje 4,50 zł. Możliwe jest też nabycie gotowych sadzonek. Koszt jednej to 7 zł.
Bibliografia:
1. Tokarska-Guzik B., Dajdok Z., Zając M. i in., Rośliny obcego pochodzenia w Polsce ze szczególnym uwzględnieniem gatunków inwazyjnych, Warszawa 2012.
2. Trojanowska A., Sałata Lactuca sp. jako roślina lecznicza w badaniach polskich XIX-wiecznych farmaceutów i lekarzy, „Kwartalnik Historii Nauki i Techniki” 2005, nr 50 (3-4), s. 123–134.
3. Stępkowska I., Porównanie działania leczniczego Lactuca sp. (L.) (Asteraceae) na podstawie medycyny dawnej, ludowej i współczesnej, „Postępy Fitoterapii” 2004, nr 4, s. 173–177.