Dziesiąta para nerwów czaszkowych to nerwy błędne. Przez szyję i klatkę piersiową docierają aż do jamy brzusznej. Do ich gałęzi, powstających już w klatce piersiowej, należą nerwy krtaniowe wsteczne. Ich nazwa bierze się stąd, że każdy z nich (choć inną drogą) dociera z powrotem do szyi, gdzie znajduje się większość unerwianych narządów.

Przebieg nerwów krtaniowych wstecznych

Nerwy krtaniowe wsteczne odchodzą od nerwów błędnych na wysokości otworu górnego klatki piersiowej lub poniżej, w jej wnętrzu. W miejscu odejścia gałązek do splotu sercowego nerwy kierują się ku górze. Po prawej stronie zawijają się dookoła tętnicy podobojczykowej, a po lewej – wokół łuku aorty. Następnie układają się wzdłuż bocznej powierzchni tchawicy i w bruździe tchawiczo-przełykowej. Oddają na całej długości liczne gałęzie. Niektóre z nich unerwiają tarczycę, przytarczyce i krtań.

Budowa nerwu krtaniowego wstecznego

Nerw krtaniowy wsteczny ma budowę mieszaną. Zawiera włókna ruchowe – sterujące pracą mięśni, do których docierają – oraz autonomiczne, głównie należące do układu przywspółczulnego. Ich rolą jest z kolei regulowanie czynności niezależnych od woli człowieka, takich jak częstość pracy serca, napięcie ściany naczyń krwionośnych czy wydzielania śluzu przez błony śluzowe (w wypadku opisywanych nerwów – np. w tchawicy).

Nerw krtaniowy wsteczny – zakres unerwienia i działanie

Zakres unerwienia nerwu krtaniowego wstecznego obejmuje wiele narządów. Są nimi:

• serce – włókna nerwu dochodzą do splotu sercowego i biorą udział m.in. w regulacji częstości pracy serca,
  
• mięśnie i błona śluzowa górnej część tchawicy,
  
• górny fragment przełyku,
  
• zwieracz dolny gardła,
  
• większość mięśni krtani,
  
• tarczyca,
  
• przytarczyce.
  

Nerw krtaniowy dolny

Nerw krtaniowy dolny jest odgałęzieniem nerwu krtaniowego wstecznego, który unerwia motorycznie (ruchowo) większość krtani, włączając w to mięśnie w obrębie fałdów głosowych. Dzięki ich odpowiedniemu napięciu możliwe są przepływ powietrza pomiędzy górnymi drogami oddechowymi a tchawicą oraz powstawanie dźwięków.

Efekty uszkodzenia nerwu krtaniowego wstecznego

Rezultatem nieprawidłowego działania nerwu krtaniowego wstecznego jest zaburzenie funkcji motorycznych i autonomicznych. Ich zakres jest różny, w zależności od miejsca uszkodzenia nerwu lub jego poszczególnych odgałęzień. Z klinicznego punktu widzenia najistotniejsze są dwa powikłania – zaburzenia przełykania pokarmów i płynów oraz porażenie wiotkie mięśni fałdów głosowych.

Problemy z przełykaniem wynikają z zaburzenia koordynacji pracy mięśni (mięśnia zwieracza gardła dolnego oraz mięśni krtani i przełyku) podczas tego bardzo złożonego procesu. Mogą też być skutkiem niedostatecznej siły ich działania. Dochodzi przy tym do częstego krztuszenia się, a także zwiększa się prawdopodobieństwo cofania się treści pokarmowej z przełyku do gardła.

Zobacz, jak zareagować w przypadku zakrztuszenia się. Jak usunąć ciało obce z gardła? Zobaczcie na filmie:

Porażenie mięśni fałdów głosowych może mieć znacznie poważniejsze skutki. Jednostronne zaburzenie ich funkcji powoduje zwykle zmianę barwy głosu, chrypienie, kaszel, powstawanie świszczącego odgłosu (tzw. stridoru) przy oddychaniu. Wynika to ze spadku napięcia i wiotkości jednego z fałdów głosowych. Porażenie obustronne może spowodować uduszenie się chorego wskutek zwiotczenia mięśni i zamknięcia przez fałdy przepływu powietrza przez krtań.

Znaczący niedowład mięśni jednego lub obu fałdów głosowych może powodować trudności w generowaniu dźwięków, komunikacji głosowej. Dla osób pracujących głosem (aktorów, śpiewaków, nauczycieli) może to być schorzenie uniemożliwiające dalsze kontynuowanie pracy zawodowej.

Przyczyny uszkodzeń nerwu krtaniowego wstecznego

Najczęstszymi przyczynami uszkodzeń i zaburzenia czynności nerwu krtaniowego wstecznego (prowadzącego do porażenia zaopatrywanych przezeń mięśni) są schorzenia powodujące naciekanie, ucisk, wtórne niedokrwienie nerwu. Należą do nich:

• guz nowotworowy szyi (pierwotny lub przerzutowy),
  
• znaczące powiększenie węzłów chłonnych,
  
• rozległe stłuczenie lub krwiak w obrębie szyi,
  
• niedokrwienne zmiany miażdżycowe,
  
• nacieki zapalne i zwłóknienia.
  

Osobną grupę przyczyn stanowią skutki urazów np. rany cięte i kłute szyi, uszkodzenia wskutek wypadków komunikacyjnych lub próby duszenia.

Innym opisywanym powodem przerwania ciągłości nerwu krtaniowego wstecznego, w tym szczególnie niebezpiecznego porażenia mięśni krtani, są powikłania chirurgicznego usunięcia tarczycy lub przytarczyc. Nerw przebiega w bardzo bliskim ich sąsiedztwie, a zabiegi operacyjne wykonywane są niekiedy w niezwykle trudnych warunkach. Chirurg musi działać w obszarze zapełnionym przez liczne, ważne dla życia struktury. Guzy tarczycy przybierają nieraz znaczne rozmiary, naciekają otoczenie. Ich usuwaniu towarzyszy często obfite krwawienie. Dlatego jednym z możliwych powikłań jest przecięcie lub podwiązanie nerwu krtaniowego wstecznego (lub nawet obu nerwów) w trakcie operacji. Doraźnie zabezpiecza się czynność oddechową chorego przez założenie dotchawiczej rurki intubacyjnej. Dalsze leczenie jest skomplikowane i wymaga specjalistycznego zaplecza. W związku z tym identyfikacja i odpreparowanie nerwów krtaniowych wstecznych są zawsze stałymi elementami planu operacyjnego. 

Polecamy zapoznać się z pierwszą pomocą podczas podgłośńiowego zapalenia krtani u dziecka: