Ameby są jednokomórkowymi organizmami zdolnymi do poruszania się ruchem pełzakowym. Wśród nich wyróżnić można gatunki wolno żyjące, które mają zdolność do pobierania pożywienia ze środowiska zewnętrznego, np. gleby lub wody. Okazjonalnie mogą infekować ludzi i wywoływać u nich choroby. Niestety, kontakt z amebą i wtargnięcie jej do organizmu człowieka powoduje negleriozę i – praktycznie w 100% – śmierć.
Jak dochodzi do zakażenia amebą?
Do zakażenia amebą dochodzi niezwykle rzadko. Dotychczas opisano jedynie 128 przypadków tej choroby, przy czym 3 pacjentów udało się uratować. Jednokomórkowe ameby bytują na ogół w ciepłej i słodkiej wodzie oraz w wilgotnej glebie. W związku z tym największe ryzyko negleriozy niesie kąpiel w zamkniętych zbiornikach wodnych, np. w stawach znajdujących się w cieplejszych strefach klimatycznych, zwykle w Nowej Zelandii oraz Pakistanie (stamtąd pochodzi najwięcej opisanych przypadków). W Polsce omawiany pierwotniak spotykany jest bardzo rzadko. Potwierdzono go w jeziorach konińskich na terenie województwa wielkopolskiego – wody te były sztucznie podgrzewane przez znajdujące się w pobliżu elektrownie. Ze względu na naturalnie zbyt niską temperaturę wód w Polsce nie odnotowano żadnego przypadku choroby. Spośród krajów ościennych ostatni raz do zakażenia amebą doszło w Czechach w latach 60. ubiegłego wieku.
Przebieg zakażenia amebą
Pierwotniaki pełzakowate pływają w stojących zbiornikach wodnych, w tym w basenach, wodach geotermalnych, jeziorach czy kanałach. Występują w trzech różnych formach, co uzależnione jest od dostępności pożywienia (są to trofozoity, cysty i wiciowce). Kiedy przez dłuższy czas w wodzie panują niekorzystne warunki i brakuje pożywienia, Naegleria zaczyna wypuszczać wici, dzięki którym może się szybciej poruszać. Następnie przekształca się w formę przetrwalnikową. Gdy napotka na żywiciela (człowieka), dostaje się do jego organizmu przez jego jamę ustną lub nozdrza. Początkowo zaczyna niszczyć strukturę błony śluzowej nosa, a następnie za pomocą nerwu węchowego trafia do mózgu i powoli “wyjada” tkankę nerwową. Zakażenie pasożytem następuje bardzo szybko, a śmiertelność wynosi około 100%.
Objawy negleriozy
Pierwsze objawy negleriozy pojawiają się po upływie około 7 dni od wniknięcia ameby do organizmu człowieka. Najczęstsze symptomy choroby to:
- gorączka,
- bóle głowy,
- nudności i wymioty,
- sztywnienie karku,
- nadwrażliwość na światło,
- nadmierna senność,
- splątanie,
- drżenie mięśniowe,
- ataksja,
- zaburzenia czucia smaków i zapachów,
- halucynacje,
- utrata równowagi,
- zaburzenia koncentracji.
Objawy są mało specyficzne i mogą przypominać przebieg wielu chorób. Trudno również szybko postawić diagnozę. Najczęściej neglerioza mylona jest z infekcją o podłożu bakteryjnym. W związku z tym przepisywane przez lekarza antybiotyki okazują się nieskuteczne. Symptomy negleriozy zaostrzają się w dynamicznym tempie, a zgon następuje po upływie około 2 tygodni. W większości przypadków diagnoza stawiana jest dopiero po śmierci pacjenta. Patolog w trakcie sekcji zwłok obserwuje zniszczenia w obrębie naczyń i struktur mózgowych, spowodowane przez pierwotniaka. Widoczne są ponadto liczne stany zapalne oraz obrzęk mózgu. Najczęstszą przyczyną śmierci jest ucisk na kluczowe ośrodki życiowe, np. oddychania, co jest konsekwencją wzrostu ciśnienia śródczaszkowego. Próbka tkanki mózgowej obserwowana pod mikroskopem okazuje się bogata w trofozoity ameby.
Leczenie negleriozy
Leczenie zakażenia mózgu spowodowanego przez ameby jest obecnie nieskuteczne. Tradycyjne metody obejmują podawanie wysokich dawek amfoterycyny B. Lekarze często decydują się na stosowanie terapii skojarzonej z innymi lekami działającymi przeciw drobnoustrojom (np. z mikonazolem, ryfampicyną, flukonazolem czy azytromycyną). W 2018 roku odnotowano przypadek 13-letniej dziewczynki chorującej na negleriozę, wyleczonej za pomocą dożylnych iniekcji amfoterycyną B.
Aby zapobiec lub zminimalizować ryzyko zakażenia amebą, należy unikać kąpieli w ciepłych i stojących zbiornikach wodnych, a tym bardziej spożywania wody bezpośrednio z takich źródeł.
Zobacz film: Jak rozpoznać infekcję pasożytniczą?
Bibliografia
1. Łanocha N., Kosik-Bogacka D., Kuźna-Grygiel W. (2009) Rola pełzaków wolno żyjących w wywoływaniu i transmisji chorób u ludzi i zwierząt. Problemy Higieny i Epidemiologii. 90(2):165–170.
2. Grace E., Asbill S., Virga K. (2015). Naegleria fowleri: Pathogenesis, Diagnosis, and Treatment Options. Antimicrobial Agents and Chemotherapy. 59 (11): 6677–6681.