Dla logofoba, bo tak nazywa się osobę zmagającą się z logofobią, z pozoru niegroźne sytuacje wymagające podjęcia wypowiedzi oceniane są jako zagrażające. Logofobia rozwija się zwykle w dzieciństwie lub w wieku młodzieńczym. W zależności od stopnia nasilenia ujawniać się może podczas rozmowy z określonymi osobami lub w każdej sytuacji społecznej. Leczenie logofobii powinno się opierać na współpracy logopedy i psychologa, psychiatry lub terapeuty.

Co to jest logofobia? Co powoduje lęk przed mówieniem?

Logofobia zaliczana jest do grupy fobii specyficznych. Wymienia się ją również wśród nerwic mowy, zwanych logoneurozami lub laloneurozami. Charakteryzuje się lękiem przed mówieniem. Do jej rozwoju przyczynić się mogą rozmaite czynniki, w tym m.in.: nadaktywność ciała migdałowatego, które odpowiedzialne jest za odczuwanie emocji, uwarunkowania genetyczne, determinanty psychologiczne (wyśmiewanie przez rówieśników, nadopiekuńczość i kontrola rodzicielska). Jednak przeważnie u podstaw rozwoju logofobii leży nieodpowiednie podejście do osoby zmagającej się z jąkaniem wczesnodziecięcym, dla której próby wypowiedzi mogą się wiązać upokorzeniem i cierpieniem. Logofobia wynika z nieadekwatnych reakcji społecznych na problemy z mówieniem oraz z braku wsparcia ze strony rodziców czy nauczycieli w walce z nim. Na podstawie kryterium lęku przed mówieniem prof. Zbigniew Tarkowski dzieli jąkanie na neurotyczne, kiedy występuje lęk przed mówieniem, oraz preneurotyczne – bez lęku przed mówieniem.

W jaki sposób objawia się logofobia?

Lęk przed mówieniem może powodować: nagłe urwanie, skrócenie wypowiedzi lub trudności w jej formułowaniu, chęć zakończenia kontaktu, ciągłe skupianie uwagi na tym, jak coś powiedzieć, obawę przed pojawieniem się niepłynności mowy lub wypowiedzeniem niepoprawnie jakiegoś słowa. W rezultacie strach przed mówieniem staje się determinantem zachowywania się w społeczeństwie. Na etapie edukacji znacznie utrudnia uczenie się czy nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami. W przypadku niepodjęcia odpowiedniej terapii w późniejszym życiu problematyczne stają się takie prozaiczne rzeczy, jak robienie zakupów czy rozmowa przez telefon. Nieprzystosowanie narasta, przez co chory nie wchodzi w nowe role społeczne. Podczas narażenia na czynnik lękotwórczy dokuczać mu mogą objawy psychosomatyczne, jak m.in.: napięcie mięśni, brak tchu, ucisk w klatce piersiowej, duszność, nudności, pocenie się, drżenie. Podejmując próby mówienia, chory odwraca głowę, marszczy czoło i brwi, przymyka oczy, zaciska wargi, zasłania rękami twarz, przebiera palcami, tupie nogami, przestępuje z nogi na nogę, kołysze się, czerwieni się lub blednie, unika kontaktu wzrokowego. Dodatkowo drgają mu policzki, nozdrza, podbródek. Głos się łamie, jest cichy, drżący.

Logofobia – rozpoznanie

Jednym z bardziej znanych narzędzi stosowanych do rozpoznania logofobii jest „Kwestionariusz niepłynności mówienia i logofobii” autorstwa Zbigniewa Tarkowskiego. Narzędzie składa się z trzech części:

• A – niepłynność mówienia – badany odpowiada na 10 pytań określających sytuacje, w których występuje u niego niepłynność mówienia, które ocenia w czterostopniowej skali: nie jąkam się wcale, trochę się jąkam, często się jąkam, prawie zawsze się jąkam;
• B – logofobia – oceniane są te same sytuacje co w części A, lecz w skali: nie boję się mówić, trochę boję się mówić, boję się mówić (przeżywam strach), bardzo boję się mówić;
• C – ocena ewentualnie występujących u badanego objawów neuromięśniowych, wegetatywnych, psychologicznych.

Kwestionariusz służy do badania dzieci, młodzieży i dorosłych. Protokoły badań dostępne są razem z podręcznikiem, w którym wyodrębniona została część diagnostyczna i terapeutyczna. Badany samodzielnie wypełnia kwestionariusz. Wyjątkiem są małe dzieci, które wymagają pomocy opiekuna. Jego interpretacją zajmuje się specjalista.

Na czym polega leczenie logofobii?

Leczenie logofobii powinno być oparte na jednoczesnej psychoterapii i logoterapii. Oddziaływania logopedyczne poprawiają jakość wypowiedzi, a psychoterapeutyczne zmniejszą emocjonalne napięcia, które wpływa pozytywnie na płynność mówienia. Fobię najskuteczniej leczy się terapią poznawczo-behawioralną, która polega na wyuczeniu prawidłowego reagowania w określonych sytuacjach. Stosuje się zwłaszcza odczulanie w połączeniu z technikami relaksacyjnymi. Wskazany jest trening umiejętności społecznych w celu nabycia różnych kompetencji interpersonalnych. Zastosowanie znajduje również tzw. psychodrama. Dramatoterapia, stworzona przez Jakuba Morena, przy wykorzystaniu elementu teatru ma na celu rozpoznanie i leczenie zaburzeń psychicznych. Opiera się na przygotowanych przez terapeutę bez założonego scenariusza scen, jakie mogą pojawić się w codziennym życiu. Celem dramatoterapii jest nabycie zdolności adaptowania się do zmieniających się okoliczności. Wykorzystywane w psychodramie techniki to: granie samego siebie, puste krzesło, zamiana ról, sobowtór jako sumienie czy zwierciadło. Do zwalczania logofobii zazwyczaj nie jest konieczna farmakoterapia. Ważne jest za to wsparcie bliskich.

Zobacz film: Czym są fobie?

Bibliografia:

1. Z. Tarkowski, Kwestionariusz niepłynności mówienia i logofobii, Wydawnictwo Fundacji Orator, Lublin 2001.

2. K. Węsierska, Zaburzenia płynności mowy. Teoria i praktyka, t. 1, KOMLOGO, Katowice 2015.

3. A.L. Załustowicz, Zaburzenia płynności mówienia – wykorzystanie metody wizualizacji w terapii logopedycznej dziecka jąkającego niepełnosprawnego intelektualnie w stopniu lekkim, [w:] „Studia Edukacyjne”, 2013, 25, s. 101–114.