Leczenie zachowawcze to zbiór różnorodnych metod postępowania, które służą powrotowi do zdrowia. Obejmuje farmakoterapię, rehabilitację, leczenie sanatoryjne i uzdrowiskowe, pracę nad zmianami nawyków żywieniowych i trybu życia. W stomatologii do leczenia zachowawczego zalicza się działania profilaktyczne i leczenie zmierzające do przywrócenia dobrego stanu anatomicznego i wizualnego zębów pacjenta (np. zapobieganie i leczenie objawów próchnicy).

Co to jest leczenie zachowawcze?

Leczenie zachowawcze to wszystkie metody postępowania terapeutycznego, które nie są związane z chirurgiczną ingerencją w organizm chorego. Metody te za główny cel stawiają sobie wyleczenie choroby, przywrócenie fizjologicznej, prawidłowej funkcji poszczególnych narządów, a jeśli to możliwe – również całego organizmu. Zakres stosowanych działań leczniczych jest bardzo szeroki. Ich dobór uzależniony jest od stanu chorego, nasilenia choroby i zagrożenia, jakie stwarza dla zdrowia i życia w dłuższej perspektywie.

Tam, gdzie objawy są najsilniej wyrażone i w dużym stopniu naruszają podstawowe czynności życiowe, wybiera się zwykle metody najbardziej radykalne. Stosuje się intensywne leczenie farmakologiczne. Jeśli to możliwe, podaje się leki likwidujące pierwotne źródło choroby, czyli działające przyczynowo (np. antybiotyki w przebiegu infekcji bakteryjnej). Leczenie uzupełnia się też preparatami działającymi objawowo – czyli łagodzącymi objawy choroby lub zmniejszającymi ryzyko wystąpienia powikłań. Do tej grupy należą m.in. leki:

• przeciwgorączkowe,
  
• obniżające ciśnienie tętnicze krwi,
  
• likwidujące duszność w przebiegu astmy oskrzelowej,
  
• insulina stosowana w cukrzycy.
  

W stanach krytycznych w ramach leczenia zachowawczego stosuje się też metody uzupełniające o niskiej inwazyjności, które służą podtrzymaniu podstawowych funkcji życiowych. Przykładem może być oddech kontrolowany za pośrednictwem respiratora lub w przypadku ciężkich zaburzeń rytmu stymulacja pracy serca za pomocą specjalnej elektrody umieszczanej w przełyku.

Leczenie zachowawcze niefarmakologiczne

Leczenie zachowawcze to nie tylko farmakoterapia. W medycynie ogólnej stosuje się wiele innych sposobów ułatwiających wyzdrowienie, szczególnie w przypadku chorób przewlekłych.

Jednymi z podstawowych sposobów poprawiania zdrowia chorego są rehabilitacja i usprawnianie. Dostosowując indywidualnie zakres i intensywność ćwiczeń, zleca się je chorym np. po udarze mózgu z porażeniem kończyn, przykurczami lub zaburzeniami mowy, po zawale mięśnia sercowego albo po różnego typu urazach. Oprócz ogólnej poprawy stanu zdrowia i wydolności fizycznej można osiągnąć też specjalne cele, pozwalające lepiej funkcjonować, np. ucząc osobę z przewlekłą obturacyjną chorobą płuc właściwej gimnastyki oddechowej, można zmniejszyć prawdopodobieństwo wystąpienia kolejnych zaostrzeń.

Na etapie rekonwalescencji oraz przy chorobach nawrotowych duże znaczenie ma leczenie sanatoryjne i uzdrowiskowe. Chorzy szybciej odzyskują sprawność, regenerują i wzmacniają organizm, poprawiają samopoczucie.

Leczenie zachowawcze obejmuje również postępowanie, którego celem jest zmniejszenie wpływu czynników ryzyka na przebieg choroby. Wielkie znaczenie ma np. praca dietetyków z osobami otyłymi, które – w większym stopniu niż osoby o normalnej masie ciała – narażone są na wystąpienie groźnych powikłań cukrzycy, choroby niedokrwiennej serca, nadciśnienia tętniczego albo zaburzeń krążenia mózgowego.

Leczenie zachowawcze w stomatologii

Leczenie zachowawcze w stomatologii to główny i preferowany zakres działania specjalistów. Celem leczenia zachowawczego jest unikanie i leczenie chorób zębów i przyzębia w sposób nienaruszający naturalnej struktury narządu żucia.

Propagowanie prawidłowych zasad higieny jamy ustnej, zachęcanie do regularnych badań kontrolnych i usuwania kamienia nazębnego to tylko niektóre z działań profilaktycznych, podejmowanych przez stomatologów. Pozwalają na zmniejszenie częstości występowania próchnicy czy paradontozy (choroba dziąseł powodująca nawet utratę zębów).

Czynności lecznicze to przede wszystkim uzupełnianie ubytków, usuwanie ognisk próchnicy i przywracanie zębom pacjenta prawidłowej funkcji i wyglądu. Obejmuje to również ortodoncję – działania zmierzające do wyrównania i poprawienia zgryzu.

Dopiero jeśli leczenie zachowawcze zawodzi i dochodzi do utraty zębów, podejmuje się działania protetyczne.

Leczenie zachowawcze w schorzeniach narządu ruchu

Leczenie zachowawcze w schorzeniach narządu ruchu to leczenie stanów ostrych, przewlekłych (głównie o typie zwyrodnieniowym) oraz działania ortopedyczne.

Zachowawcze leczenie złamań, skręceń i zwichnięć polega na przywróceniu prawidłowej pozycji odłamów kostnych, odtworzeniu prawidłowej anatomii stawu i unieruchomieniu pozwalającym na prawidłowy zrost. Po zagojeniu zmian pourazowych kluczową rolę odgrywa rehabilitacja (fizjo-, fizyko-, kinezyterapia), dzięki której uzyskuje się powrót funkcji uszkodzonego elementu narządu ruchu.

W przypadku niektórych wad rozwojowych lub innych nieprawidłowości wielką rolę odgrywa leczenie zachowawcze w postaci ćwiczeń ortopedycznych mających na celu odtworzenie prawidłowych stosunków anatomicznych. Przykładem jest cykl działań zmierzających do likwidacji np. płaskostopia albo wady postawy pod postacią bocznego skrzywienia kręgosłupa (skoliozy).