Jako pierwszy, schemat leczenia raka poprzez zastosowanie wiązki dodatnio naładowanych protonów, przenikających przez skórę do guza zaproponował, Robert R. Wilson w 1956roku. Dzięki rozwojowi nauki pomysł badacza udało się wprowadzić w życie. 

W Polsce radioterapia protonowa dostępna jest w Centrum Cyklotronowym Bronowice we współpracy z Centrum Onkologii w Krakowie. W planach jest budowa ośrodków naukowo-badawczo-klinicznych w Warszawie i Poznaniu. Protonoterapia z roku na rok zyskuje coraz większy rozgłos na świecie.

Na czym polega terapia protonowa?

W cyklotronie protony rozpędzane są do prędkości równej połowie prędkości światła, generując przy tym ogromną ilość energii. Główną zaletą terapii jest precyzyjność z jaką skoncentrowana wiązka protonów dociera do guza nowotworowego. Umożliwia skuteczne uszkodzenie guza z jednoczesnym uniknięciem napromieniowania zdrowych tkanek otaczających oraz pobliskich narządów wewnętrznych. 

W odróżnieniu od promieniowania konwencjonalnego maksimum dawki terapeutycznej koncentruje się na określonej głębokości, zależnej od energii, a nie na skórze pacjenta. Promieniowanie można zwiększyć o 25proc., przy jednoczesnym obniżeniu o 40 proc. dawki oddziałującej na zdrową tkankę. Dzięki temu następuje minimalizacja ryzyka wystąpienia ostrych powikłań w przypadku leczenia, np. zmian patologicznych oka. 

Przy ograniczeniu możliwości uszkodzenia innych zmysłów, możliwy jest powrót do pełnej sprawności umysłowej i fizycznej. Radioterapia ma najniższy wskaźnik nawrotu nowotworu i pozwala na sięgnięcie do zmian zlokalizowanych w trudno dostępnych miejscach.

Jakie choroby można leczyć za pomocą protonoterapii?

Należy pamiętać, że zmiany przerzutowe m.in. do wątroby lub płuc wykluczają wprowadzenie terapii protonowej. Oto niektóre wskazania, dla których terapia protonowa może mieć zastosowanie:

• guzy podstawy czaszki;
• guzy mózgu i kręgosłupa szyjnego;
• naczyniaki naczyniówki;
• nowotwory przewodu pokarmowego, w tym przełyku i trzustki (nieprzerzutowe i bez zmian przerzutowych);
• rak gruczołu krokowego; 
• struniaki (chordoma);
• nowotwory piersi;
• nowotwory głowy i szyi;
• nowotwory wątroby (nieprzerzutowe i bez zmian przerzutowych);
• rak płuca (tylko niektóre rozpoznania, szczególnie T2-3 N0-1, pacjenci, którzy nie przechodzili wcześniejszej radioterapii);
• chłoniak;
• nerwiaki;
• niedrobnokomórkowy rak płuca (jak wyżej);
• oponiaki;
• glejaki (I-III stopień złośliwości);
• nowotwory wieku dziecięcego.

Protonoterpia nie jest powszechną metodą leczenia nowotworów. Dedykowana jest tylko bardzo konkretnym przypadkom. Należy się jednak spodziewać, że wraz z ciągle postępującym rozwojem medycyny, skoncentrowaną wiązką protonów będzie można leczyć szerszą grupę chorych.

Z danych Particle Therapy Co-Operative Group (PTCOG) wynika, że w latach 1954 – 2013 terapię protonową zastosowano u łącznie 93 895 pacjentów, z czego w Europie u 31 962 chorych. 

Na świecie czynnych jest ponad 50 ośrodków protonoterapii. Podobne ośrodki działają w Monachium, Berlinie i Pradze. 

Zobacz jak wygląda leczenie nowotworu metodą protonową: