Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe (NNKT) to substancje tłuszczowe wykazujące zbawienny wpływ na kondycję psychofizyczną człowieka. Wśród nich wymienia się najczęściej kwasy omega 3 i omega 6. Do grupy NNKT zalicza się też warunkowo kwasy tłuszczowe omega 9. Ich bogatym źródłem są oleje roślinne i orzechy. Można je znaleźć także w tłuszczach pochodzenia zwierzęcego. Jeszcze nie tak dawno główny przedstawiciel kwasów omega 9, czyli kwas oleinowy, był zaliczany do grupy witamin F.
Czym są kwasy tłuszczowe omega 9?
Kwasy tłuszczowe omega 9 znane są też jako n-9 lub ω-9. Są to niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe, których ostatnie wiązanie podwójne znajduje się przy dziewiątym od końca atomie węgla łańcucha węglowego. Najbardziej znane spośród kwasów omega 9 są: kwas oleinowy (C 18 H 34 O 2 ), kwas erukowy (C 22 H 42 O 2 ), kwas nerwonowy (C 24 H 46 O 2 ), kwas gondolowy, zwany też ikozenowym (C 20 H 38 O 2 ), kwas elaidynowy (C 18 H 34 O 2 ) i kwas rycynolowy, znany jako rącznikowy (C 18 H 34 O 3 ).
Źródła kwasów omega 9
Omega 9 to kwasy tłuszczowe, które nie każdy ludzki organizm może wytworzyć samodzielnie. Enzymów niezbędnych do ich syntezy nie posiadają w dostatecznej ilości osoby starsze, zmagające się z chorobami wątroby lub obciążone błędami genetycznymi. Dlatego też konieczne jest ich dostarczanie wraz z żywnością. Kwasy tłuszczowe omega 9 występują w: rzepaku, gorczycy, oliwkach, awokado, migdałach, orzechach ziemnych, laskowych, pistacjowych, brazylijskich, włoskich, arachidowych i makadamia, siemieniu lnianym, maśle kakaowym i kiełkach pszenicy. Zawarte są także w: oliwie z oliwek, oleju rzepakowym, rycynowym, sezamowym, ryżowym, sojowym, arganowym, kokosowym, wiesiołkowym, winogronowym, lnianym, kukurydzianym i jojoba. Ponadto są składnikiem oleju z pestek aronii, dyni, malin, granatu, papai, brzoskwini, nasion dzikiej róży i czarnuszki, palmy oleistej, rokitnika, ogórecznika i krokosza. Można je znaleźć w maśle shea. Kwasy tłuszczowe omega 9 występują również w tłuszczach zwierzęcych. Ich źródłem jest łój, smalec, tuńczyk, sardynki i tran.
Działanie kwasów omega 9
Kwasy tłuszczowe omega 9 wykazują pozytywne działanie na kondycję zdrowotną. Liczne badania dowiodły, że zastąpienie nasyconych kwasów tłuszczowych lub węglowodanów przez jednonienasycone kwasy tłuszczowe stanowi korzystną dla zdrowia modyfikację diety. Największe spożycie tych kwasów prezentują mieszkańcy krajów śródziemnomorskich. Jednonienasycone kwasy tłuszczowe omega 9 mają pozytywny wpływ na pracę układu sercowo-naczyniowego, gdyż obniżają poziom trójglicerydów, cholesterolu całkowitego i złego cholesterolu LDL, podnosząc jednocześnie wartość dobrego cholesterolu HDL. Ponadto determinują prawidłowy poziom ciśnienia tętniczego. Zmniejszają ryzyko rozwoju miażdżycy i choroby niedokrwiennej serca. Kwasy omega 9 są pomocne w sprawowaniu kontroli nad poziomem cukru we krwi. Umożliwiają lepsze monitorowanie glikemii, zmniejszając dzięki temu zapotrzebowanie na insulinę. Chronią przed powstawaniem kamieni żółciowych. Stanowią istotny materiał budulcowy błon komórkowych. Kwasy tłuszczowe omega 9 regulują nadmierne wydzielanie kwasu żołądkowego, dzięki czemu niwelują uczucie zgagi, niestrawności i pieczenia w żołądku. Zalecane są w stanach wzmożonego zapotrzebowania na energię, w okresie rekonwalescencji czy podczas intensywnych treningów. Trwają badania nad właściwościami tych kwasów do ograniczania namnażania komórek nowotworowych.
Kwas oleinowy obniża przeznaskórkową utratę wody, poprawiając tym samym stopień nawilżenia skóry. Ponadto aktywizuje procesy regeneracyjne uszkodzonej bariery lipidowej naskórka oraz niweluje stany zapalne i stabilizuje metabolizm skóry. Pełni też funkcję receptorów pobudzających syntezę lipidów barierowych skóry i białek – prekursorów naturalnego czynnika nawilżającego. Jest emolientem, który wygładza skórę i uzupełnia płaszcz lipidowy na jej powierzchni. Kwas oleinowy stosuje się do wyrobu mydeł, kremów, balsamów do ciała, mleczek i lotionów. Oprócz poprawy wyglądu skóry wzmacnia włosy i paznokcie.
Inne zastosowanie kwasów tłuszczowych omega 9
Najważniejszy przedstawiciel kwasów tłuszczowych omega 9, czyli kwas oleinowy, wykorzystywany jest w przemyśle tekstylnym do zapewnienia śliskości włóknom. Ma zastosowanie w produkcji smarów i napalmu. Jest częstym składnikiem środków chemicznych służących do czyszczenia, a zwłaszcza środków piorących i płynów. Z kolei estry kwasu rycynolowego są wykorzystywane jako środki powierzchniowo czynne w przemyśle tekstylnym.
Konsekwencje nadmiernego spożycia kwasów omega 9
Mimo pozytywnego działania na ludzki organizm kwasy omega 9 spożywane w nadmiarze sprzyjają rozwojowi raka, zwłaszcza raka piersi u kobiet po menopauzie czy okrężnicy i prostaty u mężczyzn. Ich nadmierna podaż może spowodować stłuszczenie narządów miąższowych i uszkodzenie mięśnia sercowego. Mogą obniżyć zdolności barierowe warstwy rogowej naskórka. Duże spożycie kwasów tłuszczowych omega 9 jest też związane z narastaniem stresu oksydacyjnego. Prawdopodobnie wpływają one niekorzystnie na metabolizm lipoprotein.
Bibliografia:
1. Kohlmünzer S., Farmakognozja. Podręcznik dla studentów farmacji, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2003.
2. Hassa R., Mrzigod J., Nowakowski J., Podręczny słownik chemiczny, Katowice, Videograf II, 2004.
3. Dybkowska E., Rola kwasów tłuszczowych w żywieniu i zdrowiu człowieka, W: Wolska-Adamczyk A. (red.), Znaczenie racjonalnego żywienia w edukacji zdrowotnej, Warszawa, WSIiZ, 2015, s. 173-186.
4. Lamer-Zarawska E., Chwała C., Gwardys A., Rośliny w kosmetyce i kosmetologii przeciwstarzeniowej, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2012.
5. Zielińska A., Nowak I., Kwasy tłuszczowe w olejach roślinnych i ich znaczenie w kosmetyce, „Chemik”, 2014, 68(2), s. 103–110.