Czysta kapsaicyna oceniana jest na 15–16 mln jednostek w skali Scoville’a (SHU, Scoville Hotness Units). Skalę tę stworzono celem określania ostrości (ciepłoty) dań. Jedną z ostrzejszych papryk popularnych w Polsce jest habanero (ok 350 tys SHU). Kto próbował ugryźć habanero wie, jak bolesne są tego konsekwencje. Jednakże regularne spożywanie niewielkich ilości ostrej papryki – w różnych postaciach – jest korzystne dla zdrowia. Wyróżnia się ona bowiem wysoką zawartością witaminy C (wyższą niż w owocach cytrusowych), witaminy A (wyższą niż w marchwi), witamin z grupy B oraz E, a także kapsaicyny.

Kapsaicyna - właściwości

Kapsaicynie przypisuje się rozległe działanie lecznicze. Jest ona korzystna dla zdrowia między innymi ze względu na właściwości:

• antynowotworowe,
  
• antyoksydacyjne,
  
• odchudzające,
  
• przeciwbólowe,
  
• termoregulacyjne,
  
• przeciwzapalne,
  
• przeciwbakteryjne.
  

W badaniach nad rakiem prostaty, płuc, okrężnicy i glejaka udowodniono, iż kapsaicyna prowadzi do apoptozy komórek rakowych. Co więcej, kapsaicyna chroni organizm przed wpływem związków rakotwórczych i może nowotworom zapobiegać (ma działanie chemoprewencyjne). Należy jednak używać jej ostrożnie, gdyż niektóre źródła przekonują, iż kapsaicyna jest niewskazana w czasie chemo- i radioterapii.

Kapsaicyna, flawonoidy i witaminy znajdujące się w papryczkach tworzą doskonałą mieszankę o właściwościach antyoksydacyjnych. Kapsaicyna pomaga obniżyć zawartość „złego” cholesterolu i trójglicerydów we krwi. Regularne spożywanie ostrej papryki wspomaga pracę serca i układu sercowo-naczyniowego, uelastycznia naczynia krwionośne, a także spowalnia postęp procesów miażdżycowych.

Kapsaicyna wspomaga proces odchudzania. Hamuje apetyt, kontroluje przetwarzanie węglowodanów i wpływa korzystnie na tempo spalania tłuszczu w organizmie. Spożywanie papryki jest korzystne przed treningiem fizycznym, gdyż kapsaicyna ułatwia spalanie kalorii. Rutynowe spożywanie papryki o ogólnej minimalnej zwartości kapsaicyny około 0,25% pozwala zmniejszyć ilość spożywanych kalorii o 10–15% dziennie.

Kapsaicyna uśmierza ból. Używa się jej między innymi do produkcji maści i plastrów dla osób cierpiących na zaburzenia mięśniowo-szkieletowe, bóle reumatyczne, artretyczne i neuropatyczne. Przy minimalnym stężeniu kapsaicyny 8% pomagają one blokować wysyłanie sygnałów o bólu do rdzenia kręgowego. W migrenach natomiast kapsaicyna hamuje produkcję neuropeptydów, które drażnią zakończenia nerwowe.

Kapsaicyna przyczynia się do wzrostu temperatury ciała i jest uważana za efektywny termoregulator i środek przeciwzapalny. Ciepło wydzielone po spożyciu ostrej papryki pomaga na przykład złagodzić przekrwienie śluzówki i zwalczyć zapalenie zatok.

Kapsaicyna jest świetnym środkiem przeciwbakteryjnym. W medycynie ludowej jest ona używana do dezynfekcji ran po oparzeniach i ukąszeniach. Udowodniono także, że potrafi skutecznie rozprawić się z bakterią Helicobacter pylori, powodującą wrzody żołądka.

Warto wiedzieć, że kapsaicyna ma również zastosowanie w przemyśle obronnym. Jest składnikiem niezabijającej broni chemicznej – gazów pieprzowych służących do samoobrony i rozpraszania tłumów.

Kapsaicyna – pozyskiwanie i dawkowanie

Ostra papryka jest popularnym składnikiem dań kuchni tajskiej i indyjskiej. Można spożywać ją w formie świeżej, pieczonej, wędzonej, marynowanej, suszonej i sproszkowanej. Jako składnik codziennej diety zalecana jest w ilości, która dostarcza 8–25 milimoli kapsaicyny na dobę. Należy pamiętać, że kapsaicyna najskuteczniej działa wówczas, gdy jest przyjmowana regularnie i w małych ilościach.

Na rynku dostępnych jest wiele form czystej kapsaicyny, którą można wykorzystać w celach leczniczych. Najpopularniejsze są tabletki i oleje. Porównywalne efekty osiągnąć można, używając produktów domowego wyrobu.

Olej kapsaicynowy otrzymuje się z ostrej papryki – najczęściej papryki rocznej albo chili – drobno pokrojonej i zalanej tłoczonym na zimno olejem lnianym, który następnie przechowuje się w lodówce 7–10 dni, wstrząsając kilka razy dziennie. Po tym okresie odcedza się macerat, który można wykorzystać w kuchni, a powstały olej kapsaicynowy należy przyjmować po 1 łyżeczce przed każdym posiłkiem, do 5 razy dziennie.

Jak zneutralizować zatrucie kapsaicyną?

Pomimo leczniczych właściwości kapsaicyna nie jest powszechnie dostępna w syntetycznej formie spożywczej (E160c). W czystej postaci i większych ilościach kapsaicyna jest trucizną i dawkowanie jej, chociażby w przemyśle restauracyjnym, jest ryzykownym przedsięwzięciem. Przy dawce kapsaicyny powyżej 56 mg/kg masy ciała może nastąpić zakłócenie normalnego funkcjonowania układu nerwowego, spowodowane jego nadmiernym podrażnieniem. Reakcje organizmu na tę toksyczną dawkę mogą mieć różne postaci: od zakłóceń oddychania, poprzez sinienie skóry i konwulsje, aż do śmierci.

W wypadku spożycia zbyt ostrej potrawy dla zneutralizowania przykrego uczucia pieczenia i bólu, zaleca się wypicie pełnotłustego mleka czy spożycie kilku łyżek pełnotłustego jogurtu. Wypicie szklanki wody będzie nieskuteczne. Aby zneutralizować działanie kapsaicyny, należy zastąpić jej obecność na receptorach bólowych zawartym w mleku białkiem, które złagodzi ból.