Próchnica zębów to niezwykle rozpowszechniony wśród Polaków problem. Szacuje się, że dotyczy nawet 90% społeczeństwa. Rozwój próchnicy przebiega w kilku etapach. W zależności od fazy choroby inny jest proces terapeutyczny. Im szybciej zauważy się objawy próchnicy i rozpocznie leczenie, tym lepsze będą jego rezultaty. Zapobieganiem i leczeniem próchnicy zębów zajmuje się stomatologia zachowawcza.
Próchnica – objawy choroby
Próchnica zębów (z łac. Caries dentium) uznawana jest za chorobę zakaźną (o podłożu bakteryjnym) tkanek twardych zęba. To proces demineralizacji zęba, prowadzący do rozpadu jego struktury. Bakteriami w największym stopniu odpowiedzialnymi za jej powstanie są Lactobacillus acidophilus i paciorkowce, a spośród nich zwłaszcza Streptococcus mutans, Streptococcus salivarius, Streptococcus sanguinis czy Enterococcus faecalis. Przyjęte zostało, że próchnica objawia się czteroetapowo, a wraz z przejściem na kolejny poziom zaawansowania jej leczenie staje się coraz trudniejsze. Wyróżnia się:
- próchnicę początkową (z łac. Caries incipiens),
- próchnicę powierzchowną (z łac. Caries superficialis),
- próchnicę średnią (z łac. Caries media),
- próchnicę głęboką (z łac. Caries profunda).
Próchnica zaatakować może każdą twardą tkankę zęba oraz jego część. Dodatkowo z powodzeniem przenosi się na sąsiednie zęby. Miejscami, w których najczęściej dochodzi do rozwoju choroby, są: szczeliny i zagłębienia, powierzchnie styczne zębów, powierzchnie wargowe i policzkowe w okolicy szyjki zęba, miejsca trudne do oczyszczenia, zęby przemieszczone czy zrotowane.
Próchnica zębów – objawy poszczególnych etapów rozwoju
Pierwszy etap rozwoju próchnicy zębów objawia się w formie tzw. plamki próchnicowej. Ta oznaka początkowej demineralizacji szkliwa ma białokredowe zabarwienie, a w miarę rozwoju choroby jej powierzchnia staje się chropowata. Na skutek spożywania barwiących pokarmów (typu kawa, herbata, czerwone wino) jej zabarwienie zmienia się na ciemniejsze. Specjaliści donoszą, że w tej fazie rozwój choroby można dość łatwo zahamować. Zalecają w tym celu zabieg lakierowania zęba, czyli nałożenie na niego warstwy fluoru, lub stosowanie środków do czyszczenia zębów wzbogaconych o ten związek.
Jak słodycze psują zęby? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Objawy próchnicy na drugim etapie przejawiają się jako ubytek będący konsekwencją uszkodzenia zębiny – tkanki znajdującej się pod cementem w obrębie szyjki i korzenia zęba oraz pod szkliwem w obrębie korony zęba. Ząb staje się wrażliwy na bodźce, takie jak słodkie pokarmy czy zimne powietrze. Konieczny jest zabieg borowania, czyli mechaniczne usunięcie zmienionych chorobowo twardych tkanek zęba, po czym zastąpienie ich odpowiednim wypełnieniem.
Na trzecim etapie bakterie próchnicowe docierają do miazgi zębowej, czyli bogato unaczynionej i unerwionej tkanki wypełniającej jamę zęba. Rozwija się stan zapalny miazgi. Chory zaczyna odczuwać ból. Żeby uratować ząb przed usunięciem, czyli ekstrakcją, konieczne jest przeprowadzenie leczenia kanałowego. Tzw. leczenie endodontyczne polega na usunięciu zmienionej chorobowo miazgi z komory i kanałów zęba, następnie na ich zdezynfekowaniu i wypełnieniu odpowiednim materiałem.
Ostatni czwarty etap próchnicy zębów objawia się jako martwica miazgi. Wydzielane przez bakterie toksyny przechodzą przez wierzchołek zęba do kości. Rozwija się stan zapalny tkanek okołowierzchołkowych. Niestety choroba na tym etapie wiąże się z dużym ryzykiem konieczności usunięcia zęba.
Objawy próchnicy nie tylko ze strony zębów
Odpowiadające za rozwój próchnicy bakterie, kiedy przedostają się do ozębnej, czyli tkanki wypełniającej przestrzeń między kością wyrostka zębodołowego a cementem korzeniowym, mogą spowodować zakażenie i stan zapalny w narządach wewnętrznych. Skutkuje to niekiedy chorobami serca, nerek czy oczu.
Objawy próchnicy z pierwszego etapu rozwoju choroby można łatwo zwalczyć. Konieczne jest regularne i systematyczne czyszczenie zębów (najlepiej szczotkowanie po każdym posiłku, a minimalnie 2 razy dziennie). Wskazane jest stosowanie płynów do płukania jamy ustnej i nici dentystycznych. Aby usunąć płytkę nazębną, warto sięgnąć po irygator. Bardzo ważne miejsce w profilaktyce próchnicy odgrywają regularne konsultacje stomatologiczne i kontrola stanu jamy ustnej. Dodatkowo istotny jest sposób odżywiania. Należy ograniczyć pokarmy bogate w cukry oraz słodkie i gazowane napoje. Jedzenie powinno się zaczynać od produktów kariogennych (próchnicotwórczych, np. rodzynki i inne owoce suszone, dżem), a kończyć na produktach kariostatycznych (zapobiegających powstawaniu próchnicy – o działaniu kariostatycznym, np. mięso, ryby, mleko, jaja, masło). Warto poddawać się także zabiegom fluoryzacji zębów, gdyż związki fluorowe zwiększają odporność szkliwa na działanie kwasów, intensyfikują remineralizację szkliwa, hamują aktywność płytki bakteryjnej i powstawanie kwasów próchnicotwórczych na drodze enzymatycznej.
Bibliografia:
1. Z. Jańczuk, Próchnica zębów: zapobieganie, klinika i leczenie, PZWL, Warszawa, 1994.
2. A. Wójcicka, M. Zalewska, E. Czerech i wsp., Próchnica wieku rozwojowego chorobą cywilizacyjną, [w:] „Przegląd Epidemiologiczny”, 2012, 66, s. 705–711.