Hipersplenizm nie jest pojęciem tożsamym z powiększeniem śledziony. Śledziona jest narządem leżącym w jamie brzusznej w lewym podżebrzu. W prawidłowych warunkach jest ukryta pod żebrami i nie jest wyczuwalna palpacyjnie. Nie jest to narząd niezbędny do życia, choć pełni bardzo istotne funkcje. Niektóre sytuacje, jak np. uraz jamy brzusznej czy stan chorobowy, zmuszają lekarza do podjęcia decyzji o jej usunięciu.
Główne zadania śledziony są nieodłącznie związane z jej budową. Zawiera wysepki krwinek białych, które wyłapują i zwalczają drobnoustroje. Ponadto zabiera z krążenia stare krwinki i inne elementy szkodliwe, jak bakterie czy wirusy, powodując ich neutralizację. Kolejna funkcja śledziony to magazynowanie krwi.
Hipersplenizm – co to jest?
Hipersplenizm to zespół charakteryzujący się spadkiem poziomu i niedoborem elementów morfotycznych krwi. Zazwyczaj dotyczy wszystkich linii komórkowych, a przynajmniej większości. Rzadko dochodzi do selektywnego niszczenia tylko jednej linii czy dwóch.
Hipersplenizm zazwyczaj współistnieje z powiększeniem śledziony, choć nie prowadzi do niego każde powiększenie śledziony. Triada objawów związana z hipersplenizmem to:
- spadek ilości krwinek we krwi,
- przerost poszczególnych układów odpowiadających określonym liniom komórkowym w badaniu szpiku kostnego.
Powiększenie śledziony a hipersplenizm
Powiększenie śledziony nie oznacza, że dojdzie do hipersplenizmu. Hipersplenizm to proces nadmiernego niszczenia krwinek przez makrofagi znajdujące się w śledzionie. Nie jest zależny od stopnia powiększenia śledziony, ale od przyczyn tego zjawiska. W przypadku np. przerzutów nowotworowych, hipersplenizm nie występuje. Natomiast już przy powiększeniu śledziony w przebiegu nadciśnienia wrotnego hipersplenizm jest bardzo nasilony.
Powiększenie śledziony – przyczyny
Śledziona w badaniu dorosłego człowieka nie jest wyczuwalna w stanie zdrowia. Jeśli da się ją wyczuć pod łukiem żebrowym, oznacza to, że jest powiększona, a stopień tego powiększenia określa się w centymetrach oddalenia dolnego brzegu śledziony od łuku żebrowego. Do głównych przyczyn powiększenia śledziony zaliczają się:
- zakażenia o etiologii bakteryjnej, wirusowej czy pierwotniakowej, w tym przede wszystkim gruźlica, dur brzuszny, paradury, cytomegalia, wirusowe zapalenie wątroby, malaria, toksoplazmoza, leiszmanioza,
- nadciśnienie wrotne w przebiegu niedrożności żyły śledzionowej bądź wątrobowej wywołanej przez zakrzep, zwężenie, guzy sąsiadujące, a także przez marskość wątroby, zespół Budda i Chariego,
- choroby autoimmunologiczne, jak reumatoidalne zapalenie stawów, amyloidoza, sarkoidoza,
- niedokrwistości hemolityczne,
- choroby spichrzeniowe,
- torbiele,
- przerzuty nowotworowe,
- ropień.
Powiększenie śledziony i hipersplenizm – diagnostyka
Niewyczucie przez lekarza w badaniu powiększonej śledziony nie jest jeszcze kryterium wykluczającym hipersplenizm. Dokładna ocena wielkości śledziony, ewentualnych zmian ogniskowych, a także dodatkowych cech śledziony jest możliwa dzięki wykonaniu ultrasonografiii (USG) i tomografii komputerowej (TK). Dodatkowymi badaniami wykorzystywanymi w diagnostyce hipersplenizmu są morfologia krwi obwodowej na podstawie pobrania kilku mililitrów krwi żylnej na czczo oraz biopsja aspiracyjna szpiku kostnego. W badaniach tych można wykazać niedobór poszczególnych typów krwinek we krwi obwodowej i kompensacyjny wzrost tych elementów w szpiku kostnym, wywołany wzmożoną hematopoezą (krwiotworzeniem), by zrekompensować straty. Do współczesnych technik diagnostycznych hipersplenizmu można wykorzystać również badanie scyntygraficzne z użyciem radioaktywnego izotopu technetu, a przez to wykazanie wzmożonej aktywności makrofagów śledzionowych.
Leczenie hipersplenizmu
Podstawą leczenia hipersplenizmu jest leczenie przyczynowe, czyli usunięcie czynnika sprawczego. Czasami konieczne bywa również usunięcie śledziony. Dzięki badaniu radioizotopem można upewnić się, czy niszczenie krwinek zachodzi na pewno w śledzionie, aby uniknąć błędnego rozpoznania i niewłaściwego leczenia.