Omamy są zjawiskiem, którego nie wolno bagatelizować. Pojawiają się niekiedy u zdrowych ludzi, np. w chwili przebudzenia lub w wyniku silnego stresu. Zwykle jednak są objawem zaburzeń i chorób psychicznych. Mogą także być symptomem poważnych chorób somatycznych.

Halucynacje – przyczyny

Najczęstszą przyczyną halucynacji są choroby i zaburzenia psychiczne, do których należą między innymi schizofrenia oraz choroba afektywna dwubiegunowa i inne psychozy. Omamy towarzyszą także poważnym schorzeniom neurologicznym – nowotworom ośrodkowego układu nerwowego, zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych, napadom padaczkowym, chorobie Parkinsona i chorobie Alzheimera oraz innym postaciom otępień. Halucynacje może spowodować epizod silnej migreny, wysoka gorączka, hipoglikemia (niski poziom glukozy we krwi) lub hiponatremia (niskie stężenie sodu we krwi). Zaburzenia percepcji pojawiają się niekiedy w przebiegu chorób tarczycy, niewydolności nerek czy wątroby. Często powstają w wyniku przyjmowania substancji psychoaktywnych (zarówno w trakcie ich zażywania, jak i na skutek ich nagłego odstawienia) – alkoholu, narkotyków, dopalaczy. Omamy bywają również wynikiem skrajnie silnych emocji lub myślenia życzeniowego (np. pragnienia spotkania ze zmarłą osobą). Mogą wówczas wystąpić u zupełnie zdrowych ludzi.

Rodzaje halucynacji i ich objawy

Zaburzenia percepcji dzieli się ze względu na zmysły, których dotyczą. Wyróżnia się:

• halucynacje wzrokowe – obejmują proste wrażenia (widzenie błysków, cieni) i dostrzeganie złożonych kształtów (sylwetek ludzi, przedmiotów),
  
• halucynacje słuchowe – składają się na nie omamy elementarne (gwizdy, stuki) i złożone (głosy, muzyka); dodatkowo wyodrębnia się:
  
• słyszalne myśli – chory słyszy głos, który wypowiada jego własne myśli,
  
• omamy w drugiej osobie – głosy-omamy wydają polecenia, chwalą lub krytykują chorego,
  
• omamy w trzeciej osobie – głosy-omamy rozmawiają o chorym, komentują jego myśli, postępowanie, jednak nie zwracają się do niego,
  
• halucynacje węchowe – polegają na wyczuwaniu nieistniejących, najczęściej nieprzyjemnych zapachów, np. zapach zgnilizny,
  
• halucynacje smakowe – dotyczą fałszywych, zazwyczaj przykrych wrażeń smakowych, np. obecności substancji chemicznych w jedzeniu,
  
• halucynacje somatyczne – są nieprawdziwymi doznaniami dotykowymi na powierzchni lub we wnętrzu ciała; dzieli się je na:
  
• omamy powierzchniowe – odczucia ciepła, zimna, wilgoci, mrowienia,
  
• omamy trzewne – odczucia dotyczące narządów wewnętrznych,
  
• omamy kinestetyczne – wrażenia odnoszące się do mięśni i stawów.
  

Halucynacje można także sklasyfikować ze względu na ich treść. Zgodnie z tym podziałem występują:

• omamy odruchowe – bodziec faktycznie oddziałujący na jeden ze zmysłów (np. wzrok) wywołuje halucynacje w ramach innego (np. omamy słuchowe),
  
• omamy słowno-ruchowe Séglasa – chory odczuwa ruchy artykulacyjne warg, języka i krtani jako niezależne od woli, co może powodować głośne wypowiadanie halucynacji,
  
• omamy negatywne – osoba z tym zaburzeniem ignoruje obecność pewnych przedmiotów w swoim otoczeniu, podczas gdy inne spostrzega prawidłowo,
  
• omamy psychiczne – chory ma przeświadczenie, że jego myśli pochodzą z zewnątrz,
  
• omamy psychosensoryczne – polegają na odczuciu zmian wielkości poszczególnych części ciała lub jego podwojenia (symptom sobowtóra),
  
• pseudohalucynacje (omamy rzekome) – chory nie lokalizuje omamów w rzeczywistości, lecz wewnątrz swojego ciała lub umysłu, w przekonaniu, że pierwotnie zostały mu narzucone z zewnątrz, często przez obce, tajemnicze siły.
  

Halucynacje alkoholowe

Szczególnego rodzaju halucynacje występują w przebiegu psychozy alkoholowej. Zespół ten pojawia się u osoby uzależnionej w przypadku nagłego odstawienia lub zmniejszenia dawki alkoholu. Następują wówczas zaburzenia świadomości, myślenia, pamięci i spostrzegania, które mogą przybierać postać omamów. Chory traci orientację w czasie i przestrzeni. Często widzi zwierzęta (białe myszki), stwory, twarze, ma wrażenie, że chodzą po nim (lub pod skórą) owady. Osoba owładnięta psychozą alkoholową słyszy głosy, które nierzadko nakłaniają ją do agresywnych lub autoagresywnych działań. Trzeźwiejący alkoholik miewa też złudzenia oniryczne i czasem czuje się ich obserwatorem, a czasem uczestnikiem akcji. W psychozie alkoholowej omamom towarzyszą urojenia, paranoje i szereg objawów somatycznych.

Halucynacje – leczenie

Halucynacje są symptomem chorobowym i zasadniczo nie leczy się samych zaburzeń percepcji, lecz schorzenie, które je spowodowało. W tym celu należy przeprowadzić dokładną diagnostykę, obejmującą m. in. badania obrazowe mózgu (tomografię komputerową – TK, elektroencefalografię – EEG). Z chwilą postawienia rozpoznania można podjąć przyczynowe leczenie halucynacji. Schemat terapii uzależniony jest od rodzaju stwierdzonej choroby.

Jeśli omamy są nasilone i wiążą się z niebezpiecznymi zachowaniami chorego, osobę z zaburzeniami percepcji można poddać doraźnej hospitalizacji i objawowej farmakoterapii, opartej o preparaty przeciwpsychotyczne i uspokajające.