Dieta niskobiałkowa polega na eliminowaniu z jadłospisu żywności, która zawiera białko. Znajduje się ono w składzie niemal wszystkich produktów, więc skomponowanie prawidłowego jadłospisu wymaga dużej staranności. Należy przy tym pamiętać, że nawet dieta eliminacyjna powinna być odpowiednio zbilansowana, tj. dostarczać wszystkich niezbędnych składników odżywczych.
Efektem ograniczenia białka w diecie jest redukcja stężenia we krwi szkodliwych produktów przemiany materii, z których wydaleniem nie radzą sobie niewydolne nerki. Często pozwala to uniknąć leczenia dializacyjnego.
Niewydolność nerek a dieta niskobiałkowa
Niskobiałkową dietę stosuje się przede wszystkim w przypadku schorzeń nerek, zwłaszcza ich niewydolności. Dlatego często nazywana jest dietą nerkową. Nerki stanowią w organizmie najważniejszy organ służący usuwaniu szkodliwych produktów przemiany materii. Jednym z nich jest bardzo toksyczny amoniak, powstający podczas metabolizmu aminokwasów, które są budulcem białek. Jeśli nerki są niewydolne, może dojść do niebezpiecznego wzrostu stężenia tej substancji we krwi. Dlatego osobom cierpiącym na schorzenia nerek zaleca się ograniczanie białka w diecie.
Podobny problem związany jest z innymi schorzeniami, w przebiegu których następują zaburzenia metabolizmu aminokwasów:
- chorobami pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych,
- fenyloketonurią, tyrozynemią (choroby genetyczne, których objawem jest gromadzenie się w organizmie nadmiaru aminokwasów).
Ile jeść białka na diecie niskobiałkowej?
Dieta niskobiałkowa polega na ograniczeniu ilości spożywanego białka do poziomu tolerowanego przez organizm chorego. Ilość ta może się zmieniać w przebiegu choroby. Należy ustalić ją z lekarzem lub dietetykiem. Chorym o przeciętnej aktywności fizycznej zaleca się dobowe spożycie 0,6–0,7 g białka na 1 kg masy ciała, podczas gdy w przypadku zdrowej osoby norma wynosi 1–2 g na kg masy ciała. Oznacza to, że – przy średniej masie ciała – w diecie niskobiałkowej można jeść 40–50 g białka dziennie.
Zalecenia są bardziej restrykcyjne dla osób z zaawansowaną niewydolnością nerek. Ogranicza się wówczas spożycie białka do około 0,5 g na 1 kg masy ciała na dobę (czyli 20–30 g). Ilość ta nie powinna być niższa niż 20 g, ponieważ nie dostarczałaby dostatecznej dawki niezbędnych aminokwasów.
Dieta niskobiałkowa musi zawierać produkty pochodzenia zwierzęcego, bogate w białko pełnowartościowe. Występuje ono w mięsie, jajach, mleku i jego przetworach. Powinno stanowić 75% codziennej podaży białka.
Dieta niskobiałkowa – produkty bogate w węglowodany
Podstawowym źródłem energii w diecie niskobiałkowej są węglowodany, którymi uzupełnia się codzienny bilans energetyczny. O ile w jadłospisie osoby zdrowej, o średniej masie ciała i aktywności fizycznej, zalecana dobowa dawka węglowodanów to około 200–250 g, w diecie niskobiałkowej należy spożywać ich około 300 g (4,5–5 g na 1 kg masy ciała). Wskazane jest spożywanie warzyw, owoców i wybranych artykułów zbożowych. Nie należy sięgać po wysokokaloryczne słodycze, przekąski czy dosładzane napoje, lecz wybierać produkty o niskim indeksie glikemicznym.
Dieta niskobiałkowa a tłuszcze
Zalecenia dotyczące spożywania tłuszczów w diecie niskobiałkowej nie różnią się od tych, które dotyczą zdrowych osób (wyjątkiem są przypadki chorób trzustki). Ich ilość powinna stanowić około 15–25% codziennego jadłospisu, co oznacza spożycie 1–1,5 g na 1 kg masy ciała. Najlepiej, aby były to lekkostrawne tłuszcze nienasycone, czyli pochodzące ze źródeł roślinnych i ryb. Wpływają one korzystnie na gospodarkę lipidową organizmu. Ograniczać należy spożycie tłuszczów nasyconych (głównie pochodzenia zwierzęcego), ponieważ ich nadmiar w diecie podnosi ryzyko wystąpienia chorób sercowo-naczyniowych.
Suplementacja diety niskobiałkowej
Dieta niskobiałkowa wiąże się z ograniczeniem spożycia wapnia, witaminy D i żelaza, dlatego wskazana jest suplementacja tych substancji. Można skorzystać przy tym z dostępnych w aptekach farmaceutyków lub uzupełniać niedobory odpowiednio dobranymi produktami spożywczymi.
Przy diecie niskobiałkowej należy ograniczać spożycie soli, całkowicie rezygnując z dosalania potraw. Nadmiar sodu musi bowiem zostać wydalony przez nerki, co dodatkowo je obciąża i może pogarszać ich funkcję. Co więcej, gdy nerki nie są dostatecznie wydolne, zbyt duża podaż sodu we krwi powoduje nadciśnienie tętnicze.
Dieta niskobiałkowa – produkty zalecane i dozwolone
Podstawę diety niskobiałkowej powinny stanowić:
- pieczywo (najlepiej czerstwe) i makarony o niskiej zawartości białka i sodu,
- skrobia pszenna i ziemniaczana,
- warzywa (surowe i gotowane) – marchew, dynia, pomidory, szpinak, sałata, papryka, pietruszka, ziemniaki,
- owoce (bogate w witaminę C) – cytrusowe, jagodowe (np. czarne porzeczki), jabłka, śliwki, brzoskwinie,
- przetwory owocowe (konfitury, dżemy),
- kisiele, galaretki owocowe,
- łagodne sosy,
- masło.
Produkty dozwolone w umiarkowanych ilościach to:
- niskotłuszczowe mleko i jego przetwory (kefiry, jogurty, chude twarogi),
- chude mięso (drób, cielęcina),
- ryby (tłuste i chude),
- jaja (z wyjątkiem gotowanych na twardo),
- kasze, ryż,
- oleje roślinne,
- łagodne przyprawy (zioła, słodka papryka),
Dieta niskobiałkowa – produkty zabronione
Przy diecie niskobiałkowej z jadłospisu wyeliminować należy:
- tradycyjne pieczywo i makarony,
- tłuste mięso, podroby,
- produkty kiszone, wędzone, konserwowe,
- tłuste mleko i jego przetwory (ser żółty, pleśniowy, śmietana),
- rośliny strączkowe,
- suszone owoce,
- kakao, czekoladę,
- orzechy,
- słodycze,
- napoje alkoholowe,
- napoje dosładzane (np. gazowane),
- kawę,
- ostre przyprawy (chili, pieprz, czosnek, chrzan, ocet), kostki bulionowe, maggi,
- dania gotowe i z półproduktów (np. pierogi).