Zespół Larsena to zespół wad wrodzonych, którego charakterystyczne objawy chorobowe to przede wszystkim: nadmierna wiotkość stawów, szerokie i niezwężające się ku końcowi palce, deformacje stawów i cechy dysmorficzne twarzy. Nazwa choroby wywodzi się od nazwiska badacza – Larsena, który jako pierwszy dokonał jej dokładnego opisu.

Czym jest zespół Larsena?

Zespół Larsena to rzadko występujący zespół wad wrodzonych, czyli charakterystyczne i stałe zestawienie kilku wad, anomalii i zaburzeń. Typowe w jego przebiegu są następujące objawy: zwichnięcia, zniekształcenia i wiotkość stawów, szerokie palce oraz zmiany dysmorficzne w obrębie twarzy. Przypadłość została opisana po raz pierwszy przez grupę badaczy pod kierownictwem Larsena w 1950 roku.

Przyczyny choroby Larsena

Za powstanie choroby Larsena odpowiadają mutacje zmiany sensu, znane też jako mutacje missensowne lub missense oraz małe delecje (zmiany w materiale genetycznym, które polegają na utracie jego fragmentu) przesuwające ramkę odczytu w obrębie genu FLNB zlokalizowanego w 3p14.3. Koduje on białko filaminę B, która wspiera budowę włókien białkowych poprzez nadawanie komórkom kształtu i mobilności. Filamina B nazywana jest białkiem cytoszkieletu, ponieważ tworzy go, łącząc się z aktyną. Mutacja genu FLNB zaburza proces budowy komórki kostnej.

Wadliwy gen dziedziczony jest w większości przypadków w sposób autosomalny dominujący. Sporadycznie występujące przypadki recesywnego dziedziczenia zespołu Larsena powodowane są mozaikowatością germinalną, która wiąże się z obecnością zmutowanych genów jedynie w części komórek gonad jednego z rodziców.

Rozpowszechnienie zespołu Larsena

Rozpowszechnienie zespołu Larsena w skali globu zostało ocenione na około 1:250000 urodzeń. Wyjątek stanowi dość częste występowanie choroby wśród mieszkańców wyspy Reunion położonej na Oceanie Indyjskim, około 200 km na zachód od Mauritiusu.

Objawy zespołu Larsena

Mimo że na obraz kliniczny zespołu Larsena składają się charakterystyczne, wyżej wymienione objawy, to pozostałe oznaki tej choroby mogą okazać się bardzo zróżnicowane w obrębie jednej rodziny. Pierwsze symptomy obserwowane są już w wieku niemowlęcym, a nawet u noworodków. Choroba nie wpływa znacząco na długość życia.

Zespół Larsena charakteryzuje się występowaniem wrodzonych zwichnięć dużych stawów, zwłaszcza stawów biodrowych i łokciowych. U chorych dochodzi do zniekształceń stóp o charakterze końsko-szpotawym lub końsko-koślawym. Rozwija się mielopatia w obrębie kręgosłupa szyjnego. Mielopatia szyjna powoduje ucisk na rdzeń kręgowy, jego niedotlenienie i zwężenie. W konsekwencji wywołuje ból szyi, mrowienie i drętwienie kończyn górnych oraz sztywność karku. Zwyrodnienie kręgosłupa szyjnego może doprowadzić do trwałego porażenia kończyn i kalectwa. Często pojawiają się też inne wady kręgosłupa. Dochodzi do powstania skoliozy, która polega na odchyleniu osi kręgosłupa w płaszczyźnie czołowej (tzw. boczne skrzywienie kręgosłupa), lub kifozy, która objawia się łukowatym wygięciem kręgosłupa w stronę grzbietową.

Stwierdza się poszerzone, krótkie, o łopatkowatym kształcie paliczki dystalne, czyli dalsze. Są to kości tworzące przednią część stopy oraz palce stóp i rąk. Zniekształcenia paliczków widoczne są szczególnie w kciukach. Osoby z zespołem Larsena cechuje nadruchomość stawów i niski wzrost.

Chorzy nierzadko rodzą się ze środkowym rozszczepem podniebienia. Ponadto rozwijają się u nich specyficzne nieprawidłowości twarzowo-czaszkowe, takie jak: wydatne czoło, płaski środek twarzy, niski i zapadnięty grzbiet nosa oraz hiperteloryzm, czyli zbyt szerokie rozstawienie oczodołów, które może być nawet dwukrotnie większe od normalnego położenia. Oczodoły są także często płytsze od prawidłowych.

Z powodu wiotkości górnych dróg oddechowych mogą rozwinąć się zaburzenia oddychania, co predysponuje do bezdechów. Niewydolne drogi oddechowe sprzyjają częstym infekcjom układu oddechowego. U chorych często występuje niedosłuch przewodzeniowy, który powstaje na skutek uszkodzenia lub dysfunkcji struktur uczestniczących w mechanicznym przewodzeniu fal dźwiękowych, takich jak przewód słuchowy zewnętrzny, błona bębenkowa i łańcuch kosteczek słuchowych. Często towarzyszy mu uczucie zatkania ucha.

Diagnostyka zespołu Larsena

Metodami diagnostycznymi wykorzystywanymi najczęściej do rozpoznania zespołu Larsena są badania kliniczne, badania rentgenowskie układu kostnego i testy genetyczne. W przypadku rodzinnego występowania choroby wykonuje się diagnostykę prenatalną.

Konieczna do przeprowadzenia jest diagnostyka różnicowa, która obejmuje zwłaszcza: dysplazję typu bumerang, atelosteogenezę typu I i III, zespół uszno-podniebienno- palcowy typu I, chondrodysplazję z wrodzonym zwichnięciem stawów typu CHST3, dysplazję kręgosłupowo-nasadową, chondrodysplazję z zwichnięciem stawów typu gPAPP i zespół Desbuquoisa.

Na czym polega leczenie zespołu Larsena?

Leczenie zespołu Larsena opiera się na współpracy specjalistów wielu dziedzin medycyny, a w największym stopniu wymagane są procedury chirurgiczne i terapia ortopedyczna, ze względu na częste przypadki zwichnięć stawów i niestabilność kręgosłupa szyjnego. Konieczna jest pomoc fizjoterapeuty. Nierzadko potrzebna jest tlenoterapia w leczeniu bezdechów. Większość chorych wymaga też wsparcia logopedy.

Bibliografia:

1. Bicknell L.S., Farrington-Rock C., Shafeghati Y. i wsp., A molecular and clinical study of Larsen syndrome caused by mutations in FLNB, „Journal of medical genetics”, 2007, 2(44), s. 89–98.

2. Marques L.H.S., Martins D.V., Juares G.L. i wsp., Otologic manifestations of Larsen syndrome, “International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology”, 2017, 101, s. 223-229.

3. Mei H., He R., Liu K. i wsp., Presumed Larsen syndrome in a child: a case with a 12- year follow-up, “Journal of Pediatric Orthopaedics”, 2015, 24(3), s. 268-273.