Charakterystyczne w przebiegu narkolepsji objawy stanowią, poza napadami senności, katapleksja przy zachowanej świadomości, porażenie przysenne i omamy hipnagogiczne. Wielu chorych nie jest w stanie przeciwstawić się atakowi i zasypia w najmniej oczekiwanych sytuacjach. Nie poznano jak dotąd dokładnych przyczyn i mechanizmów powstawania narkolepsji. Objawy pojawiają się najczęściej w okresie dojrzewania.

Co to jest narkolepsja?

Narkolepsja to rzadkie zaburzenie snu, które charakteryzuje się głównie nadmierną sennością i napadami snu w ciągu dnia oraz epizodami nagłej utraty napięcia mięśniowego, czyli katapleksją. Życie z tą chorobą jest bardzo uciążliwe. Ataku snu zazwyczaj nie da się przewidzieć. Pojawia się niespodziewanie podczas pracy, rozmowy z inną osobą a nawet jazdy samochodem. Jeden atak trwa od kilku do 30 minut. Narkoleptyczne drzemki zazwyczaj dają uczucie wypoczęcia, ale jedynie na kilka godzin.

Choroba może przyjąć jeden z trzech stopni nasilenia:

• słabe natężenie – odczucie niewielkiej senności w ciągu dnia; katapleksja występuje rzadziej niż raz w tygodniu;
  
• średnie natężenie – chorzy są senni przez większość czasu; ataki katapleksji występują rzadziej niż raz dziennie;
  
• silne natężenie – odczuwanie silnej potrzeby snu w ciągu dnia; ataki katapleksji występują częściej niż raz dziennie.
  

Jakie objawy wywołuje narkolepsja?

Choroba może mieć swój początek w każdym wieku i utrzymywać się przez całe życie. Narkolepsja u dzieci jest trudna do stwierdzenia, gdyż nawet zdrowe spędzają dużo czasu, śpiąc. Pierwsze symptomy choroby zazwyczaj można zauważyć u nastolatków i młodych dorosłych. Jej przebieg jest przewlekły. Objawy narkolepsji to przede wszystkim:

• nadmierna senność i napady snu za dnia;
  
• porażenie przysenne (paraliż senny) – stan występujący podczas zasypiania lub przejścia ze snu do czuwania, który objawia się porażeniem mięśni przy jednoczesnym zachowaniu pełnej świadomości; paraliż jest skutkiem błędnego zidentyfikowania przez mózg, w jakim stanie człowiek się znajduje;
  
• omamy hipnagogiczne (hipnagogia) – zjawisko fizjologiczne pojawiające się podczas zasypiania, charakteryzujące się występowaniem wyrazistych wyobrażeń wzrokowych, słuchowych lub kinestetycznych, które często dotyczą sytuacji z minionego dnia i mogą przejść w zwykłe marzenia senne;
  
• omamy hipnopompiczne (przebudzeniowe) – mogą wystąpić po przebudzeniu z koszmaru sennego i są połączone z poczuciem dezorientacji i brakiem krytycyzmu do tego, czy przeżyty przed chwilą koszmar był zdarzeniem rzeczywistym czy jedynie marzeniem sennym;
  
• katapleksja – utrata napięcia mięśniowego; może być miejscowa (obejmować wybrane mięśnie, zazwyczaj szyi i nóg); napad kataplektyczny może zaatakować całe ciało i spowodować upadek chorego, który do złudzenia przypomina omdlenie i utratę przytomności;
  
• zachowania samoczynne – epizody automatycznego wykonywania prostych czynności, po których następują przebudzenie i utrata pamięci o nich;
  
• koszmary i niespokojny, przerywany sen.
  

W przebiegu choroby mogą pojawić się problemy natury psychicznej, szczególnie gdy pacjent ma problemy ze zrozumieniem istoty narkolepsji.

Zobacz także: Zaburzenia snu – przyczyny, rodzaje, objawy i leczenie

Narkolepsja – leczenie i rozpoznawanie

Leczeniem narkolepsji zajmuje się neurolog. W specjalistycznej pracowni badań snu wykonuje się badanie polisomnograficzne (PSG), którego celem jest obiektywizacja występowania senności. Do rozpoznania wykorzystuje się latencję snu ( ang. multiple sleep latency test – MSLT), która ocenia szybkość, z jaką chory zasypia i kiedy pojawia się sen REM. Zastosowanie znajduje badanie krwi i oznaczenie antygenów układu immunologicznego oraz poziomu oreksyny w płynie mózgowo-rdzeniowym.

Narkolepsja nie ma charakteru postępującego, ale nadal pozostaje nieuleczalna, przez co znacznie utrudnia normalne funkcjonowanie. Leczenie narkolepsji ogranicza się do terapii objawowej i pomocy chorym w życiu codziennym. Choroba związana jest z koniecznością wybrania zawodu, który nie będzie związany z pracą typowo siedzącą i nisko stymulującą. Chory w ciągu dnia powinien wygospodarować czas na drzemkę. Możliwe, że pozwoli ona uniknąć nieoczekiwanego napadu senności. Zalecane są: regularny rytm snu i czuwania, takie same pory budzenia się i chodzenia spać czy odpowiednia liczba godzin snu w nocy.

Pozytywne efekty wykazują leki stymulujące pracę ośrodkowego układu nerwowego, jak selegilina, które zapobiegają napadom w ciągu dnia. W ciężkich przypadkach podaje się hydroksymaślan sodu, który umożliwia dobry sen nocą i ogranicza ataki narkoleptyczne. W leczeniu katapleksji skuteczne są leki przeciwdepresyjne, jak klomipramina, imipramina, amitryptylina, fluoksetyna lub wenlafaksyna.

Narkolepsja – przyczyny

Przyczyny narkolepsji nie zostały całkowicie poznane. Ma ona najprawdopodobniej podłoże neurologiczne. Objawy mają związek z nieprawidłową regulacją fazy REM (stan bardzo głębokiego snu). U osób zdrowych faza ta występuje w nocy, zaś u osób z narkolepsją pojawia się też w trakcie dnia. Mózg chorego w ciągu nocy wykazuje zaburzony rytm snu (zbyt mało snu REM), dlatego organizm próbuje nadrobić niedobory w ciągu dnia. Niekontrolowane napady snu mają związek z reakcją autoimmunologiczną. Hipokretyna, która odpowiada za regulację procesu snu i czuwania oraz przewodzenie impulsów podczas snu, nie jest produkowana w wystarczających ilościach u narkoleptyków.

Zobacz także: Fazy snu NREM i REM – różnice, fazy snu dzieci i dorosłych. Zaburzenia faz snu

Bibliografia:

1. Jarosz M., Co każdy powinien wiedzieć o chorobach psychicznych, Łódź, Piątek Trzynastego Wydawnictwo, 2004, 94–95.
   
2. Bilikiewicz A., Pużyński S., Wciórka J., Rybakowski J., Psychiatria. T. 2, Wrocław, Urban & Partner, 2003.
   
3. Szelenberger W., Bezsenność, Gdańsk, Via Medica, 2007.
   
4. Prusiński A., Bezsenność i inne zaburzenia snu, Warszawa, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2007.
   
5. Wurtman R.J., Narcolepsy and the hypocretins, „Metabolism”, 2006, 55(10 Suppl 2), 36–39.
   
6. Shapiro C.M., ABC zaburzeń snu, Wrocław, Astrum, 1998.
   
7. Klimek A., Narkolepsja – nowe możliwości rozpoznawania i leczenia, „Aktualności Neurologiczne”, 2008, 8(1), 10–15.