Zdrowy człowiek oddaje na dobę 600–2500 ml moczu, zaburzeniem jest bezmocz, kiedy wydalane jest mniej niż 100 ml moczu. Wśród możliwych przyczyn bezmoczu wymienia się najczęściej: przewlekłą chorobę nerek, ostre uszkodzenie nerek, zaburzenie krążenia nerkowego krwi, zatkanie lub ucisk kanalików nerkowych. Leczenie bezmoczu powinno zostać jak najszybciej podjęte ze względu na możliwe zagrożenie życia chorego.
Co to jest bezmocz?
Bezmocz (z łac. anuria) to niebezpieczny dla zdrowia, a niekiedy i życia, stan patologiczny, który stwierdza się wówczas, gdy dobowa ilość wydalanego moczu jest mniejsza niż 100 ml. Część badaczy definiuje bezmocz jako nie wytwarzanie moczu przez nerki. Według opracowanej przez Światową Organizację Zdrowia Międzynarodowej Statystycznej Klasyfikacji Chorób i Problemów Zdrowotnych ICD-10 (z ang. International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems) zespół bezmoczu przyporządkowany został do kategorii R, czyli objawy, cechy chorobowe oraz nieprawidłowe wyniki badań klinicznych, gdzie indziej niesklasyfikowane. Nadano mu numer R34. Bezmoczu nie należy utożsamiać ze skąpomoczem, kiedy wydalane jest mniej niż 500 ml moczu na dobę.
Bezmocz – objawy
Bezmoczowi towarzyszą często: brak apetytu, bóle brzucha, wymioty, nudności, osłabienie, krew z dróg moczowych. Bezmocz może stanowić bezpośrednie zagrożenie życia, ponieważ w jego konsekwencji dochodzi do zatrucia organizmu niewydalonymi z moczem toksycznymi produktami przemiany materii. Stan ten określa się mianem mocznicy.
Bezmocz – rozpoznanie przyczyny
W określeniu przyczyny bezmoczu pomocne okazuje się m.in.: badanie rentgenowskie (RTG) i ultrasonograficzne (USG) jamy brzusznej, badanie krwi, badanie moczu (jeśli chory nie może oddać moczu samodzielnie, pobiera się go metodą cewnikowania). U mężczyzn wykonuje się badanie gruczołu krokowego i odbytnicy, a u kobiet badanie ginekologiczne. Powszechnie przyjęty został podział przyczyn bezmoczu na przednerkowe, nerkowe, pozanerkowe.
Kiedy warto wykonać badanie moczu i co można z niego wyczytać? Dowiesz się tego z filmu:
Bezmocz – przyczyny przednerkowe i pozanerkowe
Wśród przyczyn przednerkowych bezmoczu wymienia się m.in.:
- wstrząs kardiogenny – zespół objawów spowodowany niedokrwieniem i/lub niedotlenieniem narządów i tkanek na skutek niedostatecznej pracy serca. Najczęstszą jego przyczyną jest niewydolność skurczowa lewej komory w wyniku zawału serca. Rzadziej odpowiadają za niego ostra niedomykalność mitralna, pęknięcie przegrody międzykomorowej, tamponada serca, ostre zapalenie mięśnia sercowego, masywny zator tętnicy płucnej, tętniak rozwarstwiający aorty;
- odwodnienie – stan, kiedy zawartość wody w organizmie spada poniżej wartości niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania. Wywołane może być biegunką, obfitymi wymiotami, rozległymi poparzeniami. Ubytek wody powyżej 15% masy ciała jest przyczyną śmierci;
- utrata i zaburzenia krzepliwości krwi;
- zaburzenia napięcia naczyń nerkowych;
- niedrożność naczyń nerkowych wywołana przez zakrzep, zator, tętniaka, miażdżycę, zapalenie naczyń.
Przyczyny pozanerkowe związane są z zatkaniem lub uciskiem dróg moczowych. Stan ten może być wywołany przez: guzy w jamie brzusznej, kamienie nerkowe, przerost prostaty, ciało obce, zrosty pooperacyjne, pęcherz neurogenny (zaburzenia w oddawaniu moczu spowodowane przez choroby neurologiczne). Za pozanerkową przyczynę bezmoczu uważa się także schistosomatozę. To choroba pasożytnicza spowodowana przez rozdzielnopłciowe przywry z rodzaju Schistosoma. Występują przeważnie na terenie Azji Południowo-Wschodniej, Afryki i Ameryki Południowej.
Bezmocz – przyczyny nerkowe
Za przyczyny nerkowe bezmoczu uważa się m.in.: transfuzję niezgodnej grupy krwi, reakcję na środki kontrastowe, zatrucie lekami i substancjami toksycznymi, cewkowo-śródmiąższowe zapalenie nerek, odrzucenie przeszczepionej nerki, choroby układowe zajmujące nerki (toczeń rumieniowaty układowy, twardzina układowa), sarkoidoza, zapalenie kłębuszków nerkowych, rzucawkę, czyli napad drgawek toniczno-klonicznych i/lub śpiączki u kobiety w ciąży lub położnicy z rozpoznanym wcześniej nadciśnieniem tętniczym.
Najczęstszą przyczynę bezmoczu stanowi ostre uszkodzenie nerek (z ang. acute kidney injury, AKI), gdzie u ponad połowy chorych w ciągu pierwszych 2 tygodni dochodzi do anurii. Drugą najczęstszą przyczyną jest przewlekła choroba nerek, która objawia się utrzymującymi się przez przynajmniej 3 miesiące nieprawidłowościami czynności i/lub budowy nerek, za co odpowiadają przeważnie nefropatia nadciśnieniowa i cukrzycowa czy wielotorbielowatość nerek.
Jak działa układ moczowy? Odpowiedź znajdziesz w filmie:
Leczenie bezmoczu
Leczenie bezmoczu zależy od przyczyny jego wystąpienia. Bezmocz leczony jest w większości przypadków szpitalnie. Często wymaga cewnikowania. Podejmowana jest farmakoterapia, której celem jest poprawa ukrwienia i funkcjonowania nerek. Nieskuteczność zażywanych leków stwarzać może w wielu przypadkach konieczność dializ zewnątrzustrojowych, a w ostateczności przeszczepu nerki. Bezmocz spowodowany zatkaniem kanalików nerkowych wymaga chirurgicznego usunięcia przeszkody, np. rozbicia kamienia nerkowego, wyciągnięcia ciała obcego, wycięcia guza, usunięcia prostaty.
Bez względu na przyczynę bezmoczu podczas podejmowanego leczenia konieczne są: kontrolowanie wydalania moczu, stężenia wapnia, potasu, sodu, kreatyniny, mocznika, prowadzenie bilansu płynów, pomiar masy ciała, dostosowanie dawki leków oraz poziom białka i węglowodanów w diecie do stopnia uszkodzenia czynności nerek.
Bibliografia:
1. Kokot F., Bilikiewicz A., Diagnostyka różnicowa objawów chorobowych, Warszawa, PZWL, 2007.
2. Kalejaiye O., Speakman M.J., Management of acute and chronic retention in men, “European Urology Supplements” 2009, 8, s. 523-529.