Lekarze podkreślają, że ogromną większość nowotworów można bardzo skutecznie leczyć pod warunkiem, że zmiana zostanie odpowiednio wcześnie wykryta. Niestety większość z nas – czy to ze strachu czy z braku wiedzy – unika badań profilaktycznych, jak ognia. A szkoda, bo choć, niektóre z nich nie należą do najprzyjemniejszych, to mogą uratować życie.

1. Badanie krwi

To jedno z najbardziej podstawowych badań, które - zgodnie z zaleceniami - każdy z nas powinien wykonywać przynajmniej raz w roku. Na jego podstawie można rozpoznać choćby białaczkę (o chorobie może świadczyć bardzo wysoki poziom limfocytów, czyli białych krwinek) czy chłoniaki. Z krwi oznacza się także markery nowotworowe. To specyficzne substancje, które w zdrowym organizmie praktycznie nie występują lub ich stężenie jest bardzo niskie. Ich oznaczenie pozwala nie tylko rozpoznać chorobę nowotworową, ale także określić stopień zaawansowania raka. Do najczęściej badanych markerów należą:

• CEA – rak jelita grubego;

• CA 19-9 – rak trzustki;

• CA 125 – rak jajnika;

• βHCG – rak jądra;
  

• AFP – rak jądra (nie nasieniak), pierwotny rak wątroby;

• PSA – rak gruczołu krokowego.

2. Kolonoskopia

To badanie budzi spore obawy. Zupełnie niepotrzebnie, bo nie jest aż tak straszne, jak się wydaje i opory siedzą jedynie w naszej głowie. Na czym polega kolonoskopia? To badanie, które pozwala dokładnie obejrzeć dolny odcinek układu pokarmowego. W jego trakcie lekarz wprowadza przez odbyt specjalny endoskop. Na końcu urządzenia znajduje się kamera, która przesyła obraz do komputera. W trakcie kolonskopii z ciała pacjenta mogą wydobywać się płyny oraz gazy, jednak jest to naturalny odruch, którego nie trzeba się wstydzić. Badanie trwa od 15 do 45 minut. W czasie badania lekarz bardzo często pobiera wycinek do badania histopatologicznego, może także od razu usunąć niepokojące zmiany czy polipy.

Trzeb podkreślić, że kolonoskopia wymaga odpowiedniego przygotowania. Na dzień przed badaniem nie można nic jeść, pacjent pije jedynie środek przeczyszczający, który ma dokładnie oczyścić jelita.

Kolonoskopię należy pierwszy raz wykonać po 50 roku życia i powtarzać co dziesięć lat.

3. Gastroskopia

Podczas badania lekarz, z pomocą endoskopu, może dokładanie obejrzeć górną część odcinka pokarmowego, tj. przełyk, dwunastnicę oraz żołądek. Zanim jednak urządzenie zostanie wprowadzone, podaje się środek, który blokuje odruch wymiotny (najczęściej jamę ustną spryskuje się specjalnym aerozolem). Następnie pacjent układa się na boku z ugiętymi kolanami. W czasie badania lekarz może też pobrać lub usunąć niepokojące zmiany. Podczas badania można wykryć raka przełyku, żołądka, żylaki przełyku, a także wrzody żołądka lub dwunastnicy.

4. Cytologia

Rak szyjki macicy to jeden z tych nowotworów, który daje się całkowicie wyleczyć. Niestety Polska znajduje się w grupie nielicznych państw, które przegrywają walkę z tym nowotworem. Zdarza się, że studenci z innych krajów przyjeżdżają do Polski, aby zobaczyć raka szyjki macicy w zaawansowanym stadium! A tak nie powinno być! Raka można wykryć wykonując profilaktycznie cytologię. Badanie trwa zaledwie kilka minut, w jego trakcie lekarz (lub pielęgniarka) pobiera wymaz z szyjki macicy.

Warto zaznaczyć, że cytologię powinna wykonać – raz na dwa lata – każda aktywna seksualnie kobieta. Badanie można wykonać bezpłatnie, gdyż co roku Narodowy Fundusz Zdrowia rozsyła zaproszenia na cytologię.

5. USG piersi

Zaleca się, aby badanie piersi wykonywać raz w roku. USG najlepiej sprawdza się u młodych kobiet, ponieważ mają one więcej tkanki gruczołowa. To właśnie ona jest odpowiedzialna za produkcję mleko i w obrazie USG jest biała, natomiast zmiany nowotworowe - ciemne. U starszych kobiet tkanki gruczołowej jest znacznie mniej, jej miejsce zastępuje tkanka tłuszczowa. W badaniu USG, tak samo, jak zamiana nowotworowa, ma ciemne zabarwienie. Zupełnie inaczej jest w przypadku zdjęcia RTG - tu tkanka ma jasną barwę. Dlatego najlepszą formą diagnostyki raka piersi u dojrzałych kobiet jest mammografia. Kiedy wykonać badanie? Najlepszy moment to 1-10 dzień cyklu.

6. USG transwaginalne

Podobnie, jak USG piersi dobrze jest je wykonywać raz w roku (dotyczy to kobiet, które nie są w ciąży i nie mają wskazań do częstszego wykonywania badań). Dlaczego? To najlepszy sposób na wczesne wykrycie raka jajnika. Badania pokazują, że z jego powodu umiera w Polsce ponad 2 tysiące kobiet rocznie. Niestety choroba długo nie daje żadnych objawów, a jeśli już się pojawiają, to są na tyle niespecyficzne, że nie są łączone z chorobą nowotworową.

Warto zaznaczyć, że w razie potrzeby badanie można wykonać praktycznie w każdym momencie, niezależnie od fazy cyklu.

Zobacz film i dowiedz się dlaczego Polski nie chodzą do ginekologa:

7. Badania per rectum, czyli badania prosty

Rak prostaty to jeden z najczęściej diagnozowanych nowotworów u mężczyzn. Lekarze zalecają, aby każdy mężczyzna po 40. roku życia badał prostatę raz w roku. Wstępne badanie przez odbyt nie wymaga od mężczyzny szczególnego przygotowania. Ułożenie pacjenta może być różne, najczęściej jednak stosuje się pozycję kolankowo-łokciową.

Zasadnicza część badania to wprowadzenie przez lekarza palca przez odbyt, oczywiście po wcześniejszym założeniu rękawiczki i zastosowaniu żelu z dwuprocentową lidokainą. Mimo że o problemach z prostą może świadczyć także podwyższony poziom jednego z hormonów – PSA – to tylko dzięki badaniu przez odbyt lekarz jest w stanie ocenić czy gruczoł ma prawidłową wielkość, czy też doszło do jego powiększenia.

8. Badania obrazowe płuc - tomografia niskodawkowa

Eksperci są zdania, że każdy nałogowy palacz w wieku powyżej 50 lat lub wcześniej, jeśli pali od 20 lat, powinien co najmniej raz w roku zgłaszać się na badanie tomograficzne płuc. Niestety nie są one refundowane, a koszt takiego badania to ok. 300 zł. Warto jednak go ponieść, biorąc pod uwagę, że rak płuca zbiera największe śmiertelne żniwo zarówno wśród mężczyzn, jaki i - od kilku lat - również kobiet. Tomografia niskodawkowa jest badaniem bardziej czułym od badania rentgenowskiego klatki piersiowej RTG i pozwala wykryć niepokojące zmiany już na bardzo wczesnym etapie.