W wyniku procesów zachodzących w ludzkim organizmie codziennie produkowane są wolne rodniki. Mianem wolnych rodników określa się związki zawierające niesparowany elektron co czyni je bardzo reaktywnymi. Związki te są na tyle reaktywne, że mogą reagować z różnymi strukturami komórkowymi. Wśród czynników nasilających generowanie wolnych rodników tlenowych wymienia się między innymi:

• narażenie na promieniowanie (α, β, γ, UV, rentgenowskie)

• starzenie się,

• stany zapalne (infekcje, oparzenia, urazy )

• choroby przewlekłe (alkoholizm, nowotwory, cukrzyca, choroba Alzheimera)

• alkohol, papierosy.

Tworzenie się rodników tlenowych jest procesem naturalnym i niegroźnym dopóki organizm jest w stanie uruchomić mechanizmy antyoksydacyjne. W przypadku nasilonej produkcji wolnych rodników tlenowych oraz nieefektywnego procesu unieszkodliwiania ich w organizmie obserwować można stan określany jako stres oksydacyjny. Skutkiem działania wolnych rodników może być uszkodzenie lipidów budujących błony komórkowe, zmiany struktury i funkcji białek komórkowych, a także uszkodzenie struktury cząsteczki DNA. Uszkodzenia w cząsteczce DNA mogą stać się przyczyną mutacji zachodzących w materiale genetycznym co może zwiększać ryzyko wystąpienia choroby nowotworowej lub neurodegeneracyjnej.

Przeciwutleniacze, czyli co?

Wśród mechanizmów obrony antyoksydacyjnej dużą i różnorodną grupę stanowią przeciwutleniacze pochodzące z żywności. Wymienia się tu zarówno specyficzne związki roślinne jak i występujące powszechnie witaminy i składniki mineralne będące naturalnymi przeciwutleniaczami.

Podstawową grupą przeciwutleniaczy pochodzących z żywności są związki polifenolowe. Polifenole są wtórnymi metabolitami roślinnymi o bardzo zróżnicowanej budowie. Główne grupy polifenoli to kwasy fenolowe, lignany, stilbeny oraz flawonoidy. Związki te zawdzięczają swoje właściwości antyoksydacyjne licznym grupom hydroksylowym w swojej budowie. Poza działaniem silnie antyoksydacyjnym związkom tym przypisuje się również właściwości przeciwzakrzepowe, przeciwgrzybicze, przeciwwirusowe oraz ochronne w stosunku do naczyń krwionośnych.

Dlaczego dieta jest ważna?

Dla wzbogacenia diety w cenne przeciwutleniacze warto zadbać o odpowiednią podaż warzyw oraz owoców, które są ich głównym źródłem. Dla związków przeciwutleniający z owoców i warzyw wykazano działanie redukujące, blokujące wolne rodniki, blokujące działanie metali katalizujących reakcje utleniania oraz hamujące aktywność enzymów utleniających. Najbogatszym źródłem antyoksydantów są intensywnie zabarwione warzywa oraz owoce.

Z owoców na szczególną uwagę zasługuje owoc aronii, porzeczki oraz jagody. Owoce aronii czarnoowocowej uważane są za bogate źródło polifenoli a działanie soku z aronii porównywalne jest w niektórych przypadkach z działaniem farmakologicznym. Owoce aronii wspomagają usuwanie metali ciężkich z organizmu oraz wspierają pracę układu krążenia. Czarna jagoda znana jest w literaturze naukowej ze swych właściwości przeciwzapalnych oraz przeciwbiegunkowych. Ponadto, dzięki zawartości luteiny i zeaksantyny przyczynia się do lepszego funkcjonowania narządu wzroku oraz poprawia jakość widzenia po zmroku. Wśród owoców nie należy zapominać o regularnym spożywaniu produktów takich jak truskawki, winogrona, żurawina czy maliny.

Dzięki diecie można uniknąć wielu chorób. Zobacz film i dowiedz się jak zacząć jeść zdrowo:

Gdzie szukać przeciwutleniaczy?

Cennym i łatwo dostępnym źródłem substancji przeciwutleniających mogą być również pomidory oraz przetwory pomidorowe. Warzywo to bogate jest w likopen – związek o bardzo silnym działaniu przeciwutleniającym. Niektóre badania sugerują, iż likopen może zmniejszać ryzyko chorób nowotworowych (badanie dotyczyło raka prostaty oraz raka szyjki macicy u kobiet). Warto zauważyć, iż przyswajalność likopenu z przetworów pomidorowych jest wyższa niż z surowego owocu dlatego dla zachowania zdrowia warto wprowadzić do diety przetwory pomidorowe dobrej jakości. Do warzyw z dużym potencjałem antyoksydacyjnym zaliczamy również czosnek, jarmuż, szpinak, kapustę, brukselkę, buraki oraz czerwoną cebulę.

Wśród roślinnych substancji biologicznie czynnych warto wspomnieć również o fitoestrogenach. Związki te wykazują działanie przeciwstawnie do ludzkich estrogenów przez co mogą chronić w pewnym stopniu przed rozwojem nowotworów estrogenozależnych. Do fitoestrogenów zaliczamy lignany oraz izoflawony. Bogatym źródłem fitoestrogenów są nasiona roślin strączkowych (soja i jej przetwory, soczewica, groch, fasola). Na podstawie analiz z krajów o wysokim spożyciu produktów sojowych (np. Japonia) stwierdzono rzadsze występowanie nowotworów estrogenozależnych, dane te jednak nadal wymagają weryfikacji.

Prawidłowo zbilansowana dieta, dostarczająca odpowiedniej ilości różnorodnych warzyw oraz owoców może wspomagać naturalną ochronę organizmu przed wolnymi rodnikami a tym samym zmniejszać ryzyko wielu chorób cywilizacyjnych.

Fundacja Alivia wspiera pacjentów onkologicznych – sprawdź, jak możesz pomóc!

Bibliografia:

Wolski T., Kalisz O., Grekowicz M., i wsp. Rola i znaczenie antyoksydantów w medycynie ze szczególnym uwzględnieniem chorób oczu Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2007, s. 82-90

Koszowska A., Dittfeld A., Puzoń-Brończyk A., i wsp. Polifenole w profilaktyce chorób cywilizacyjnych. Borgis - Postępy Fitoterapii 4/2013, s. 263-266

Kwiatkowska E., Fitoestrogeny – rola prozdrowotna i zawartość w produktach Borgis - Postępy Fitoterapii 2/2009, s. 107-112

Wawrzyniak A., Krotki M., Stoparczyk B., Właściwości antyoksydacyjne owoców i warzyw. Borgis - Medycyna Rodzinna 1/2011, s. 19-23