Toksoplazmoza jest chorobą wywołaną przez pierwotniaka Toxoplasma gondii, pasożytującego wewnątrzkomórkowo w tkankach człowieka i wielu gatunków zwierząt. Objawy zakażenia są różne. Często przebiega ono bezobjawowo. Toksoplazmoza należy do dość pospolitych chorób człowieka.
Źródłem zakażenia Toxoplasma gondii dla człowieka są zwierzęta, a w szczególności koty, owce, świnie i drób. Rezerwuarem w przyrodzie może być wiele innych gatunków ssaków i ptaków. Człowiek zaraża się przez spożycie niedogotowanego lub surowego mięsa zawierającego cysty lub pseudocysty oraz oocystę, która wraz z kałem kota zanieczyściła żywność i wodę. Szczególnie narażone na zakażenie są dzieci podczas zabawy w piaskownicy, ponieważ koty często wydalają kał do piasku. Oocysty mogą zostać też przeniesione z wodą gruntową na pewne odległości. Są odporne na działanie większości środków dezynfekcyjnych. Przeżywają w temperaturze około 21°C nawet przez 28 dni. Są jednak bardzo wrażliwe na wysuszenie.
Objawy zakażenia toksoplazmozą
U dorosłych toksoplazmoza przebiega często bezobjawowo. U osób z prawidłową odpornością można czasem zaobserwować powiększenie węzłów chłonnych w obrębie głowy i szyi. Bardzo rzadko w innych okolicach ciała. Do pozostałych objawów zalicza się:- wysypkę (wykwity plamisto-grudkowe),
- objawy grypopodobne - jak gorączka, dreszcze, osłabienie, złe samopoczucie, bóle mięśni.
U większości osób choroba przechodzi samoistnie w postać utajoną. W takiej formie cysty mogą przebywać w organizmie człowieka przez całe życie. Od czasu do czasu namnażają się. Póki układ immunologiczny zakażonej osoby pracuje prawidłowo, nie ma się czym martwić. Jeśli jednak dojdzie do znacznego załamania odporności, toksoplazmowa – w rozsianej już postaci – może szybko się uaktywnić i doprowadzić nawet do śmierci.
Właśnie u chorych z obniżoną odpornością toksoplazmoza rodzi szczególny niepokój. Przybiera wtedy najczęściej ostrą postać, obejmującą wiele tkanek i narządów. U tych chorych obserwuje się:
-
zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych,
- zapalenie mózgu,
- zapalenie wątroby,
- zapalenie płuc,
- zapalenie mięśnia sercowego,
- wysoką gorączkę,
- zapalenie mięśni,
- zaburzenia umysłowe, ruchowe, drgawki, bóle głowy i zaburzenia czucia w przypadku inwazji pasożyta do ośrodkowego układu nerwowego.
Postać oczna toksoplazmozy
Chorioretinitis jest to późny objaw utajonej toksoplazmozy wrodzonej. Polega na zmianach w siatkówce, naczyniówce oka, bez zmian w innych narządach. Zmiany lokalizują się w obu oczach. Może dojść do uszkodzenia wzroku. W przypadku toksoplazmozy nabytej najczęściej obejmują jedno oko, są pojedyncze i charakteryzują się drobnym odkładaniem pigmentu. Objawy oczne to oczopląs, zez, opadanie powiek, porażenie nerwu okoruchowego. Zmiany morfologiczne w oku są różnorodne. Mogą wystąpić duże pojedyncze ogniska lub drobne z wysiękami naczyniówkowo-siatkówkowymi i zapalenie siatkówki ze zmianami nekrotycznymi. Najwięcej zmian lokalizuje się w pobliżu plamki żółtej. Postać oczna ma tendencję do nawrotów, a więc wymaga stałego leczenia.Toksoplazmoza wrodzona
Trofozoity Toxoplasma gondii mogą przenikać przez łożysko i poważnie uszkadzać płód. Ryzyko zakażenia płodu jest różne w zależności od trymestru ciąży, co może być związane ze wzrostem przepuszczalności łożyska, a także spadku odporności. Najbardziej narażony jest płód powyżej 24. tygodnia i pod sam koniec ciąży (36–38 tydzień). W pierwszym okresie ciąży ryzyko dla płodu wynosi około 1%. Jeśli dochodzi do zarażenia płodu przez łożysko od chorej matki, u noworodka rozwija się postać wrodzona. U kobiet, które zaraziły się toksoplazmozą przed ciążą, zdążyły wykształcić się przeciwciała i często nie ma u nich ryzyka toksoplazmy wrodzonej u płodu. Największe ryzyko istnieje u kobiet zarażonych tuż przed poczęciem lub podczas ciąży. W konsekwencji nabytej w ciąży toksoplazmozy dzieci narażone są na wystąpienie głuchoty, małogłowia i niski iloraz inteligencji.
Większość noworodków nie wykazuje objawów od razu po urodzeniu, ale skutki zakażenia wewnątrzmacicznego są widoczne w dalszych okresach życia. Do charakterystycznych objawów toksoplazmozy wrodzonej zalicza się zapalenie siatkówki i naczyniówki, wodogłowie lub małogłowie, a także zwapnienia śródczaszkowe, co określa się mianem triady Sabina-Pinkertona.
Jak diagnozować toksoplazmozę?
Podstawą rozpoznania jest diagnostyka laboratoryjna oparta na badaniu płynów ustrojowych lub tkanek chorego, nieraz jego wydzielin. Przeprowadza się badania serologiczne, histopatologiczne i próby biologiczne. Celem badań laboratoryjnych jest potwierdzenie zakażenia Toxoplasma gondii, a także określenie, czy inwazja jest aktywna i kiedy mogło dojść do zakażenia. Badania te są bardzo ważne u kobiet planujących ciążę i w ciąży.
Badania serologiczne rozpoczyna się testem immunoenzymatycznym ELISA, a dopiero później prowadzi się diagnostykę za pomocą testów rozstrzygających, czyli różnicujących klasy przeciwciał (IgM i IgA), a także oznaczających awidność (moc wiązania antygenu z przeciwciałem) IgG.
Jak się uchronić przed toksoplazmozą?
Skutecznym sposobem ochrony dzieci jest przede wszystkim ochrona piaskownic. Osoby posiadające koty powinny czyścić regularnie kuwety, uniemożliwiać kotu zanieczyszczenie produktów spożywczych i mycie rąk po kontakcie z kotem. Zaleca się niespożywanie surowych lub niedogotowanych mięs, w których mogą bytować pasożyty.