Splot szyjny jest utworzony z korzeni brzusznych nerwów rdzeniowych pochodzących z poziomu kręgów szyjnych C1-C4. Prowadzone przez nie włókna docierają do splotu i przeplatają się ze sobą. Powstają z nich pnie nerwów, które zaopatrują unerwiane narządy czuciowo i ruchowo.

Splot szyjny – lokalizacja i budowa

Splot szyjny zlokalizowany jest na przednio-bocznej powierzchni trzonów kręgów szyjnych, przed wyrostkami poprzecznymi. Rozciąga się od wysokości pierwszego do czwartego-piątego kręgu szyjnego (C1 do C4-C5). Skupia włókna z korzeni brzusznych nerwów rdzeniowych C1-C4, czasami dochodzą do niego również włókna z poziomu C5.

Podstawową rolą splotu jest umożliwienie sformowania z włókien nerwowych (dochodzących do niego z różnych poziomów rdzenia kręgowego) nerwów, które przechodzą do przestrzeni szyi i klatki piersiowej. Dzięki wymieszaniu się włókien każdy z nerwów może zawierać elementy pochodzące z kilku pięter rdzenia kręgowego.

Podstawowymi strukturami formującymi się w obrębie splotu szyjnego są nerw przeponowy oraz gałęzie:

• do mięśnia mostkowo-obojczykowo-sutkowego,
  
• do mięśnia czworobocznego szyi (kapturowego),
  
• dochodzące do mięśni w okolicy kości gnykowej i przedniej powierzchni krtani,
  
• prowadzące w okolice ucha i powłok potylicznej części czaszki,
  
• skórne, unerwiające czuciowo powłoki szyi.
  

Zobaczcie, jak praca biurowa wpływa na nasz kręgosłup:

Splot szyjny – funkcja

Z analizy głównych gałęzi wynika, jaką funkcję pełni splot szyjny w organizmie. Unerwia on czuciowo okolicę ucha i potylicy, powłoki szyi w jej przedniej i przedniobocznej części oraz okolicę podjęzykową. Odpowiada za motorykę kości gnykowej i częściowo krtani. Dzięki splotowi szyjnemu możliwa jest stabilizacja pozycji głowy za pośrednictwem mięśni: mostkowo-obojczykowo-sutkowych, głębokich szyi i mięśnia czworobocznego. Ich unerwienie zapewnia utrzymywanie pozycji głowy w pozycji wyprostowanej, możliwość jej pochylania i odchylania oraz skrętów. Układ nerwowo-mięśniowy pozwala na aktywne korygowanie położenia głowy przy ruchach ciała, niezależnie od jego pochylenia ku przodowi czy na boki. Ważnym elementem tego działania jest również amortyzacja wstrząsów, jakich doznaje głowa przy poruszaniu się. Dzięki skoordynowanemu działaniu mięśni poruszanych przez gałęzie splotu szyjnego dobrze chroniony jest mózg. Stabilna pozycja głowy ułatwia również widzenie, gdyż jej ruchy, wraz z ruchami oczu, umożliwiają wodzenie wzrokiem za obserwowanymi przedmiotami.

Niezwykle ważnym pod względem funkcji ruchowych elementem wychodzącym ze splotu szyjnego jest także nerw przeponowy. Jego odnogi dochodzą do przepony i odpowiedzialne są za stymulowanie tego mięśnia do utrzymywania odpowiedniego napięcia (co zapobiega przemieszczaniu się narządów jamy brzusznej w górę) oraz do wykonywania regularnych skurczów, które wymuszają wdech i wydech. Kopulasta przepona w trakcie skurczu obniża się i spłaszcza. Powoduje to zwiększenie objętości klatki piersiowej i zassanie do niej powietrza, czyli wdech. Rozluźnienie przepony pozwala na wydech. Obustronne porażenie nerwów przeponowych stwarza niebezpieczne dla życia zaburzenia oddychania, które muszą być zwykle kompensowane przy pomocy respiratora.

Dodatkową funkcją nerwu przeponowego jest unerwianie czuciowe błon surowiczych narządów w obrębie tułowia:

• górnej części otrzewnej,
  
• osierdzia,
  
• opłucnej ściennej w okolicy wnęki i szczytu płuca.
  

Pobudzenie nerwu przeponowego przez podrażnienie lub proces zapalny tych struktur często powoduje więc kaszel, lub czkawkę (które powiązane są mocno z ruchami przepony).

Objawy uszkodzenia splotu szyjnego

Uszkodzenie splotu szyjnego lub korzeni tworzących go nerwów rdzeniowych może być niebezpieczne dla zdrowia i życia pacjenta. Obraz chorobowy zależy od zakresu uszkodzenia oraz wysokości, na której przerwane są nerwy. Im wyżej (bardziej dogłowowo) to nastąpi, tym większy jest zakres objawów chorobowych. W najgorszych przypadkach dochodzi do zaburzeń statyki głowy (chory nie może kontrolować jej położenia) oraz do poważnych zaburzeń oddychania. Uszkodzenie splotu szyjnego często jest skojarzone ze złamaniem kręgów szyjnych. Mechanizm powstania urazu związany jest zwykle z wypadkiem komunikacyjnym, skokiem do płytkiego zbiornika wodnego, upadkiem z wysokości albo uderzeniem w głowę ciężkim spadającym przedmiotem.

Powodem porażeń lub niedowładów w obszarze unerwienia wychodzącego ze splotu szyjnego są też toczące się w obrębie szyi procesy zapalne, zwóknieniowe, ucisk spowodowany przez np. powiększone węzły chłonne lub guz nowotworowy (który może naciekać struktury nerwowe i uszkadzać je).

Postępowanie w chorobach związanych ze splotem szyjnym musi przede wszystkim obejmować odbarczenie ucisku (jeśli takowy ma miejsce) a w przypadku zmian urazowych – przywrócenie właściwych warunków anatomicznych, które pozwolą włóknom nerwowym na prawidłową regenerację. Terapia choroby podstawowej może ograniczyć zakres wtórnych objawów neurologicznych, które inaczej mogą nie poddawać się leczeniu objawowemu.