Splenomegalia pojawia się u pacjentów w różnym wieku. Zwykle sygnalizuje istnienie procesu chorobowego związanego z układem krwiotwórczym lub immunologicznym, ponieważ w śledzionie dochodzi do produkcji największej ilości immunoglobulin, a jednocześnie niszczone są tam "stare" lub uszkodzone krwinki czerwone, białe i płytki krwi oraz niektóre bakterie chorobotwórcze.

Zobacz także: Funkcje śledziony

Splenomegalia - objawy i rozpoznawanie

Splenomegalia to patologiczne powiększenie śledziony. W warunkach fizjologicznych (przy niewielkich infekcjach itp.) masa i wielkość tego narządu może się wahać. Do sytuacji patologicznej dochodzi, wówczas gdy szacowana waga śledziony przekracza 350 g, a stan ten utrzymuje się dłuższy czas lub powtarza się okresowo.

Osoba ze splenomegalią zwykle nie zgłasza specyficznych objawów. Może skarżyć się na bóle zlokalizowane po lewej stronie w nadbrzuszu i uczucie pełności brzucha. Jeśli powiększenie jest znaczne, chory cierpi również z powodu zaburzeń łaknienia, wzdęć, problemów z oddawaniem stolca.

W warunkach normalnych śledziona przy badaniu klinicznym jest niewyczuwalna palpacyjnie. Splenomegalia powoduje, że wystaje ona spod lewego łuku żebrowego i można orientacyjnie określić stopień jej powiększenia. Lekarze zwykle określają stan miejscowy, pisząc, że śledziona wystaje spod żeber, np. na 3 palce albo 6 cm. W krańcowych przypadkach masywnej splenomegalii może ona dosięgać nawet lewej kości łonowej. Różnicowanie musi uwzględniać powiększoną nerkę, guzy jelita grubego i trzustki oraz powiększenie lewego płata wątroby. Wstępne rozpoznanie potwierdza się badaniem ultrasonograficznym (USG), tomografią komputerową (TK) albo rezonansem magnetycznym (RM).

Zobacz także: Gdzie leży trzustka

Przyczyny splenomegalii

Splenomegalia pojawia się najczęściej jako objaw choroby ogólnoustrojowej. Choroby pierwotne śledziony powodujące jej powiększenie to torbiele i ropnie, nowotwory pierwotne i przerzutowe oraz bąblowica (choroba pasożytnicza) zlokalizowana w tym narządzie.

Objawowa splenomegalia nakazuje różnicowanie stanów o różnym pochodzeniu. Mogą to być zarówno choroby zakaźne (bakteryjne, wirusowe i pasożytnicze), niedokrwistości hemolityczne, zespoły mielo- i limfoproliferacyjne, ostre białaczki, jak i choroby autoimmunologiczne albo spichrzeniowe.

Do chorób wirusowych powodujących splenomegalię należy zaliczyć np. wirusowe zapalenie wątroby, różyczkę, cytomegalię, mononukleozę zakaźną albo AIDS. Inne przyczyny to choroby bakteryjne (gruźlica, borelioza, kiła, dur brzuszny, jersinioza), pierwotniakowe (malaria) lub pasożytnicze.

W przypadku niedokrwistości hemolitycznych dochodzi do nadmiernego rozpadu krwinek czerwonych (erytrocytów). Reagująca na rozpad komórek krwi śledziona powiększa się. Przyczyny mogą być wrodzone (niedobory enzymów, nieprawidłowa budowa krwinki) lub nabyte (skutek różnych infekcji, efekt działania toksyn albo niepożądany wpływ leków itp.).

Poważną grupę schorzeń powodujących splenomegalię stanowią nowotwory krwi. Może pojawiać się ona w przebiegu przewlekłych i ostrych procesów rozrostowych szpikowych i limfatycznych. Śledziona powiększa się, gdy gromadzą się w niej lub gdy usuwane są nadmierne ilości zmienionych komórek wywodzących się z linii granulocytów lub limfocytów.

Splenomegalia w przebiegu chorób spichrzeniowych (np. skrobiawica, mukopolisacharydoza) to objaw stopniowego odkładania się w śledzionie dużych ilości nieaktywnych substancji białkowych.

Odrębną przyczyną splenomegalii jest nadciśnienie wrotne. Krew odpływająca ze śledziony i części innych narządów jamy brzusznej trafia do żyły głównej dolnej i serca przez żyłę wrotną i wątrobę. Jeśli opór na drodze przepływu jest zbyt duży (ze względu na ucisk na naczynia z zewnątrz lub proces chorobowy w wątrobie, np. marskość), to krew gromadzi się w śledzionie, zwiększając stopniowo jej objętość.

Specyficzną odmianą splenomegalii jest zespół dużej śledziony, czyli hipersplenizm. Powiększenie narządu spowodowane jedną z powyższych chorób, połączone z zaleganiem w nim większej ilości krwi, może powodować przyspieszenie procesu niszczenia jej komórek (białych, czerwonych krwinek lub trombocytów). W efekcie dochodzi do niedokrwistości, leukopenii (spadku liczby leukocytów) lub trombocytopenii, objawiającej się zaburzeniami krzepnięcia.

Leczenie splenomegalii

Terapia splenomegalii powiązana jest z procesem prawidłowego rozpoznawania i leczenia choroby podstawowej, która jest przyczyną wystąpienia tego objawu. Procedura diagnostyczna może być długa, ponieważ oprócz badań podstawowych często niezbędne jest wykonanie skomplikowanych testów wirusologicznych, immunologicznych, cytochemicznych, ocena histologiczna szpiku kostnego, pobranych węzłów chłonnych lub wycinków z różnych narządów. Różnicowanie chorób wymaga udziału i współpracy specjalistów z wielu dziedzin medycyny.

Skuteczne leczenie schorzenia głównego może spowodować zmniejszenie się śledziony i redukcję lub ustąpienie zgłaszanych przez chorego objawów towarzyszących.