Rak wątroby to choroba nowotworowa, która pod względem umieralności zajmuje trzecie miejsce na świecie - stanowi przyczynę około pół miliona zgonów rocznie. Na szczęście, wczesne zdiagnozowanie raka wątroby daje bardzo dobre rokowania. Te niekorzystne statystyki związane są z problemami ze wczesną diagnostyką nowotworu, który początkowo przebiega bezobjawowo, a w kolejnych stadiach rozwoju jego symptomy nie różnią się od oznak towarzyszącej mu zazwyczaj marskości wątroby. Wczesne wykrycie raka wątroby, stwarzające możliwość skutecznej terapii, następuje rzadko i zwykle przez przypadek, w trakcie badania innych jednostek chorobowych. Nawet w krajach z wysoce rozwiniętym programem wykrywania HCC, tylko połowę chorych diagnozuje się w fazie, która umożliwia leczenie.

Rak wątroby - przyczyny choroby

• infekcje wirusowe powodowane przez HBV lub HCV (ryzyko zachorowania zwiększa się u osób zakażonych jednocześnie oboma wirusami),
  
• pozapalna marskość wątroby,
  
• nadużywanie alkoholu,
  
• wieloletnie stosowanie doustnej antykoncepcji,
  
• androgenowe środki anaboliczne,
  
• aflatoksyny (toksyny wytwarzane przez grzyby, które mogą występować w spleśniałej żywności),
  
• nadmiar żelaza w organizmie,
  
• otyłość,
  
• cukrzyca,
  
• palenie papierosów,
  
• płeć (mężczyźni chorują na raka wątroby znacznie częściej niż kobiety).
  

Zobacz także: Nowotwór wątroby – jakie są jego objawy, rokowania i możliwe sposoby leczenia?

Rak wątroby - wczesne i późne symptomy

Nowotwory wątroby dzieli się, w zależności od ich genezy, na pierwotne i wtórne. Te pierwsze stanowią tylko 5% wszystkich przypadków zachorowań i wywodzą się bezpośrednio z komórek wątroby lub z dróg żółciowych. Większość, bo aż 95% przypadków, stanowią nowotwory wtórne, czyli nowotwory przerzutowe z innych narządów, najczęściej z jelita grubego, trzustki, układu moczo-płciowego lub piersi. Nowotwór wątroby rozwija się bez wyraźnych symptomów, najczęściej w obszarze uszkodzonym przez inne przewlekłe procesy chorobowe, którym przypisuje się ewentualne dolegliwości. Zwykle rak wątroby daje charakterystyczne objawy w zaawansowanym stadium, gdy chory ma już niewielkie szanse na przeżycie. Od momentu rozpoznania przebieg choroby przeważnie jest bardzo szybki i zazwyczaj w tej fazie pojawiają się przerzuty nowotworu do węzłów chłonnych, płuc, mózgu lub kości, dlatego nie wolno lekceważyć żadnych symptomów, które mogą sugerować rozwój nowotworu wątroby.

Wczesne niespecyficzne objawy raka wątroby to ogólne złe samopoczucie, zmęczenie, brak apetytu, a także utrata masy ciała. Chory może zacząć odczuwać dolegliwości ze strony układu pokarmowego - ciągłe uczucie pełności, wzdęcia, zaparcia, nudności lub wymioty. Może także mieć stale podwyższoną temperaturę ciała i obrzęki kończyn dolnych.

Alarmującymi symptomami nowotworu są wodobrzusze (płyn gromadzący się w jamie otrzewnej, widoczny jako zwiększenie obwodu brzucha) i tępy ból w prawym podżebrzu. Inne objawy zaawansowanego raka wątroby to żółtaczka (żółtawe zabarwienie skóry, błon śluzowych, białek oczu), krwawienia do przewodu pokarmowego (mogą objawiać się fusowatymi wymiotami i smolistymi stolcami), zmiany skórne (np. pęcherzyca liściasta czy łupież okrągły).

Guz w prawym podżebrzu staje się wyczuwalny, a jednocześnie pojawiają się objawy niewydolności wątroby, co objawia się między innymi zaburzeniami krzepnięcia krwi, hipoglikemią, zaburzeniami hormonalnymi, nadciśnieniem w żyle wrotnej.

Rak wątroby - leczenie operacyjne i paliatywne

Wcześnie zdiagnozowany rak wątroby jest uleczalny w 90% przypadków. W bezpiecznej dla życia chorego fazie rozwoju może zostać rozpoznany na podstawie badania USG, badania metodą rezonansu magnetycznego lub w obrazie tomografii komputerowej. 

Kolejnym krokiem w diagnostyce jest zwykle biopsja, która jako jedyna pozwala ostatecznie ustalić typ nowotworu. Po potwierdzeniu rozpoznania zmiany chorobowe usuwa się operacyjnie. Wątroba cechuje się wysokimi zdolnościami regeneracji, dzięki czemu można usunąć duży jej fragment (z szerokim marginesem zdrowej tkanki) bez szkody dla chorego. Bardzo skuteczną metodą leczenia raka wątroby jest także jej transplantacja.

Niestety tylko około 30% osób, u których rozpoznano raka wątroby, kwalifikuje się do leczenia chirurgicznego. Operacji nie wykonuje się, gdy u chorego nastąpiły już przerzuty pozawątrobowe, do czego zwykle dochodzi w zaawansowanym stadium rozwoju nowotworu. 

Możliwe jest wtedy zastosowanie terapii alternatywnych, które nie dają dużych szans na całkowite wyleczenie, ale mogą przedłużyć życie i podnieść jego komfort. Jedną z metod leczenia są zabiegi termoablacyjne z wykorzystaniem hipertermii (przegrzewania - można je wykonać laparoskopowo) lub - rzadziej - krioterapii (zamrażania, co wymaga otwarcia jamy brzusznej). 

Służą one do destrukcji dużych guzów. Innym sposobem terapii jest alkoholizacja, polegająca na przezskórnym wstrzykiwaniu stężonego etanolu bezpośrednio do guza. Alkohol zabija komórki nowotworowe poprzez ich odwadnianie i zmianę struktury białka. Choć metoda ta nie jest tak popularna jak dawniej, nadal wymieniana jest w piśmiennictwie fachowym wśród metod stosowanych klinicznie. Rak wątroby jest mało wrażliwy na radio- i chemioterapię, ale często stosuje się je, by walczyć z ogniskami przerzutowymi.

Aktualnie trwają badania nad takimi substancjami przeciwnowotworowymi, jak bewacyzumab, sunitynib, erlotynib czy temsyrolimus - są one nadzieją nie tylko dla chorych na raka wątroby, ale też dla osób cierpiących na wiele innych nowotworów.

Coraz większe zastosowanie (u pacjentów z nieoperacyjnymi guzami pierwotnymi lub z przerzutami) znajdują metody embolizacji (zablokowania) naczyń w obrębie guza. Najprostszy zabieg (TAE) polega na całkowitym zablokowaniu naczynia kalibrowanymi cząstkami stałymi o wielkości 40-120 mikrometrów. Odcięcie przepływu krwi powoduje martwicę komórek guza. Rozszerzony zabieg podania mikrocząsteczek pozwala na umieszczenie wraz z nimi chemio- lub radioterapeutyku (techniki TACE lub SIRT). Działanie tych substancji pozwala zredukować masę nowotworu.