Zazwyczaj efektem przykurczów jest ograniczenie ruchomości, któremu często towarzyszą dolegliwości bólowe. Zachowanie dobrego stanu układu kostno-szkieletowego i mięśniowego wymaga regularnej i dobrze zaplanowanej rehabilitacji.

Jak powstaje przykurcz?

Przykurcz jest skutkiem działania jednego z dwóch mechanizmów. Pierwszy z nich związany jest ze zmniejszeniem ruchomości mięśnia wskutek braku aktywności. Drugi obejmuje przejściowe lub utrwalone zwiększenie napięcia spowodowane np. wymuszoną pozycją ciała lub schorzeniami neurologicznymi. Oba zjawiska powodują zmiany w obrębie tkanki mięśniowej – włókna skracają się, a ich elastyczność ulega zmniejszeniu. Prowadzi to do przyjmowania przez pacjenta wymuszonej pozycji określonej części tułowia lub szyi. Zmiany w obrębie kończyn mają zwykle charakterystyczny obraz. Ze względu na przewagę grupy zginaczy, kolano lub łokieć pod wpływem przykurczu okolicznych mięśni ustawia się w pozycji lekko zgiętej, bez możliwości całkowitego wyprostu.

Przykurcz mięśni karku

Przykurcz mięśni karku spowodowany jest najczęściej utrzymywaniem wymuszonej pozycji – np. podczas pracy przy komputerze lub w czasie czytania. Powodem może też być niewygodne ułożenie podczas snu, które powoduje odruchową reakcję mięśni. Zmiany dotyczą zwykle tylnej okolicy szyi, co powoduje utrzymywanie się głowy w pozycji uniesionej i mocno wysuniętej do przodu.

Przykurcz mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowych (tzw. kręcz) może wymusić ułożenie głowy w znacznym skręcie bocznym, z lekkim odgięciem ku górze. Niewłaściwe ułożenie szyi wymusza kompensację poprzez zwiększenie napięcia innych mięśni (wspierających piersiową i lędźwiową część kręgosłupa) oraz wyzwolenie objawów bólowych wzdłuż całego tułowia.

Przykurcze mięśni nóg

Przykurcze mięśni nóg dotyczą zwykle zginaczy kolana i przywodzicieli uda. Objawami są:

• brak możliwości pełnego wyprostu kończyny w stawie kolanowym,

• niemożność wykonania skłonu w pozycji stojącej lub siedzącej bez podkurczenia nóg,

• wady postawy wynikające ze stania na ugiętych nogach,

• problem z wykonaniem szerokiego rozkroku.

Powodem zmian jest najczęściej stała, siedząca praca oraz brak aktywności fizycznej.

Przykurcze mięśni łydki (ograniczające ruchomość stopy) są efektem długotrwałego unieruchomienia (np. po złamaniach) albo przeciążania (np. u kobiet chodzących w obuwiu na wysokich obcasach).

Przykurcze mięśni kończyny górnej

Przykurcze w obrębie ręki obejmują najczęściej mięśnie przedramienia odpowiedzialne za utrzymywanie jej pozycji oraz zginacze palców. Objawy takie stwierdza się np. u osób piszących przez wiele godzin dziennie na klawiaturze lub pracujących w wymuszonej pozycji z dużym obciążeniem rąk.

Charakterystyczny jest obraz tzw. przykurczu Dupuytrena spowodowanego przez bliznowacenie rozcięgna dłoniowego. Palce – początkowo mały i serdeczny – ustawiają się w lekkim grzbietowym odchyleniu i są zgięte w stawach międzypaliczkowych. Zmiany mogą nasilać się, obejmować pozostałe palce i powodować znaczące deformacje ręki.

Jak zbudowany jest układ mięśniowy? Dowiesz się tego z filmu:

Przykurcze mięśni u niemowlaków i starszych dzieci

Przykurcze mięśni w wieku dziecięcym są zwykle efektem zaburzeń neurologicznych dotyczących ośrodkowego układu nerwowego. Powodem są wady rozwojowe, urazy okołoporodowe oraz choroby obejmujące ośrodki ruchowe mózgu. Przykurcze, które nie mają podłoża organicznego, mogą wynikać z braku dostatecznej ilości ruchu albo z przejściowych zaburzeń rozwojowych w młodym organizmie.

Przykurcze ścięgien i stawów

W języku potocznym funkcjonują pojęcia przykurczów ścięgien i stawów. Opisywane jest w ten sposób zjawisko ograniczenia ruchomości narządu ruchu w związku z postępującymi zmianami zwłóknieniowym w torebce stawowej lub ścięgnach. Powodem jest zwykle unieruchomienie, które może mieć charakter:

• mechaniczny (np. opatrunek gipsowy, brak ruchu),

• neuropochodny (porażenie mięśni),

• odruchowy (np. związany z bólem w przebiegu zmian zwyrodnieniowych czy pourazowych).

Leczenie przykurczów

Przykurcze należy leczyć przyczynowo – usuwając powód ograniczenia ruchomości czy zwiększonego napięcia. Takie działanie jest możliwe w przypadku zespołów bólowych, przeciążeniowych, pourazowych lub w niektórych postaciach schorzeń układu nerwowego. Podawanie leków zmniejszających napięcie mięśniowe i ból stanowi ważny element terapii, ale podstawą są wykonywane regularnie zabiegi fizjoterapeutyczne – masaże, ćwiczenia bierne i czynne, fizykoterapia (np. nagrzewanie, ultradźwięki, masaże wirowe).

W przypadku cięższych schorzeń, gdy nie można szybko usunąć przyczyny przykurczu, niezbędne jest wczesne rozpoczęcie rehabilitacji i usprawniania. Unika się wtedy utrwalenia zmian, nasilania przykurczów i zaniku masy mięśniowej.

Efekty codziennego przeciążenia (np. związanego z pracą) można ograniczyć dzięki ćwiczeniom na przykurcze. Korzystne są:

• spacery,

• rozciąganie i gimnastyka,

• sporty ogólnorozwojowe (np. pływanie, rower, marszobieg, nordic walking),

• regularne przerwy w pracy siedzącej – powiązane z krótkim spacerem lub wykonaniem ćwiczeń.

Bibliografia:

1. A. Prusiński, Neurologia praktyczna, Warszawa 2011.

2. J. Johnson, Korekcja postawy ciała. Wybrane techniki manualne, tł. M. Kokosz, Wrocław 2018.