Cukrzyca (łac. diabetes mellitus) to (z wyjątkiem postaci ciążowej) choroba przewlekła i postępująca, której skutkiem są liczne powikłania ze strony układu nerwowego, krążenia czy narządu wzroku. Jest też przyczyną poważnych schorzeń nerek.

Czym jest cukrzyca?

Poziomu cukru we krwi (glikemia) jest w warunkach fizjologicznych bardzo dobrze regulowany. Dzieje się tak (w pewnym uproszczeniu) dzięki działaniu dwóch podstawowych hormonów wydzielanych przez trzustkę – insuliny i glukagonu. Insulina powoduje przechodzenie glukozy z krwi do komórek. Część glukozy jest wtedy przekształcana w mięśniach i w wątrobie w substancję zapasową – glikogen. Dzięki działaniu insuliny nadmiar glukozy jest szybko eliminowany z krwioobiegu i nie powoduje nadmiernego podniesienia jej stężenia (hiperglikemii). Glukagon ma działanie odwrotne.

Cukrzyca jest chorobą, w przebiegu której mechanizm regulacji stężenia glukozy jest niewydolny, a jej koncentracja we krwi przekracza prawidłowe poziomy (w ostrych stanach niekiedy nawet dziesięciokrotnie).

Jak wygląda diagnoza i leczenie cukrzycy typu 1? Odpowiedź znajdziesz w filmie:

Postacie i przyczyny cukrzycy

Najczęstszą postacią cukrzycy jest typ 2. Jego bezpośrednią przyczyną jest zwiększona oporność tkanek na działanie insuliny. Trzustka produkuje coraz większe ilości tego hormonu, lecz tkanki mimo to nie wychwytują z krwioobiegu dostatecznej ilości cukru. Stan ten jest uwarunkowany genetycznie, jednak na rozwój pełnoobjawowej choroby wpływają też inne czynniki – np. znaczna otyłość, brak ruchu, nieprawidłowa dieta. Cukrzyca typu 2 pojawia się zwykle u osób w średnim wieku.

Nieustanne wydzielanie dużych dawek insuliny powoduje, że po dłuższym czasie trzustka staje się niewydolna. Syntezujące ten hormon komórki, skupione w tzw. wyspach Langerhansa, ulegają stopniowemu zanikowi. Powoduje to wtórny niedostatek insuliny i nasilenie objawów.

Przyczyną cukrzycy typu 1 jest pierwotny, bezwzględny niedobór insuliny. Choroba objawia się w zwykle w młodym wieku. Nazywana jest nawet cukrzycą nastolatków czy dziecięcą. Pierwotnym powodem choroby jest tworzenie się w organizmie nieprawidłowych przeciwciał, które atakują wysepki Langerhansa i powodują ich uszkodzenie. Tworzące się immunoglobuliny mogą też bezpośrednio łączyć się z insuliną i ją inaktywować. Oba te mechanizmy występują czasem jednocześnie. Cukrzyca typu 1 ma zwykle bardziej gwałtowny przebieg, szybciej niż w typie drugim pojawiają się poważne, wielonarządowe powikłania.

Ocenia się, że, w zależności od regionu świata, na cukrzycę obu podstawowych typów choruje od 3 do 6% populacji, z czego wiele przypadków jest późno rozpoznawanych i leczonych.

Inne postacie cukrzycy i ich przyczyny

Cukrzyca ciężarnych pojawia się u zdrowych kobiet w 3 trymestrze ciąży. Zwykle po okresie połogu schorzenie całkowicie ustępuje, nie pozostawiając żadnych zmian. Przyczyną cukrzycy ciężarnych jest najczęściej połączenie trzech czynników:

• zwiększonego zapotrzebowania na insulinę,

• zmian hormonalnych powodujących zmianę reakcji na insulinę i jej wydzielanie,

• niewielkiej rezerwy czynnościowej trzustki.

Ostatni opisany fakt jest dodatkowo potwierdzany przez obserwację, że u pacjentek, które przeszły cukrzycę ciężarnych, zdecydowanie zwiększa się prawdopodobieństwo rozwoju w ciągu kolejnych kilkunastu lat cukrzycy typu 2.

Powodem rozwoju charakterystycznych dla cukrzycy zmian może być niewydolność trzustki będąca skutkiem martwiczego zapalenia tego narządu albo efektem jego chirurgicznego usunięcia z powodu nowotworu. Zmniejszenie ilości wysp Langerhansa i aktywnych komórek wydzielających insulinę jest przyczyną jej bezwzględnego niedoboru.

Jak wygląda diagnoza i leczenie cukrzycy typu 2? Dowiesz się tego z filmu:

Objawy cukrzycy

Głównym objawem cukrzycy jest utrzymująca się, zmniejszona tolerancja glukozy – w badaniu na czczo lub w teście obciążeniowym (tzw. krzywa cukrowa).

Zjawiskom tym towarzyszą takie objawy jak:

• polidypsja – zwiększone pragnienie i poliuria – oddawanie bardzo dużej ilości moczu,

• zmniejszona wydolność fizyczna, zmęczenie,

• szybki rozwój miażdżycy,

• zwiększone ryzyko udaru mózgu, choroby niedokrwiennej i zawału serca,

• niedokrwienie i martwica kończyn,

• retinopatia cukrzycowa – zwyrodnienie siatkówki oka, nierzadko prowadzące do utraty wzroku,

• niewydolność nerek i konieczności dializowania pacjenta,

• polineuropatia.

W ogólnym badaniu laboratoryjnym moczu stwierdza się często obecność cukru i białka.

Leczenie cukrzycy

Podstawową metodą leczenia cukrzycy jest insulinoterapia. Cukrzyca typu 2 w wielu sytuacjach może być leczona za pomocą farmaceutyków podawanych doustnie. Zaleceniami w każdej postaci cukrzycy są:

• odpowiednia dieta,

• redukcja masy ciała,

• prowadzenie aktywnego trybu życia,

• unikanie picia alkoholu i palenia tytoniu,

• kontrola poziomu cholesterolu i trójglicerydów.

Działania te przekładają się na zmniejszenie obciążenia organizmu cukrem, przyspieszenie i poprawę metabolizmu glukozy, usprawnienie krążenia oraz polepszenie ogólnego stanu zdrowia.

Bibliografia:

1. S. Konturek, Gastroenterologia i hepatologia kliniczna, Warszawa 2006.

2. A. Szczeklik, P. Gajewski, Interna Szczeklika 2018, Liszki 2018.