Przewlekły stan zapalny w jelicie u chorych na celiakię prowadzi do zniszczenia jego błony śluzowej i ujawnienia się objawów, takich jak bóle brzucha i biegunki. Diagnostyka celiakii jest dwustopniowa – u chorych mających specyficzne przeciwciała wykonywana jest biopsja jelita, potwierdzająca rozpoznanie. Leczenie celiakii polega na stosowaniu diety bezglutenowej.
Zobacz także:
Co to jest gastropatia rumieniowa? Konieczne jest leczenie czy wystarczy dieta?
Dokuczliwe swędzenie – problemy z grzybicą odbytu
Konsekwencje związane ze stłuszczeniem trzustki. Diagnostyka, dieta i leczenie
Co to jest celiakia?
Celiakia, inaczej nazywana glutenozależną chorobą trzewną, to przewlekłe schorzenie ogólnoustrojowe, które rozpoczyna się nieprawidłowościami w funkcjonowaniu kosmków jelita cienkiego. Najczęściej rozpoznawana jest w wieku dziecięcym, a kobiety chorują na nią dwa razy częściej niż mężczyźni.
Choroba ma podłoże autoimmunologiczne i pojawia się u osób z pewnymi predyspozycjami genetycznymi. Wyróżnia się kilka postaci celiakii (np. klasyczną, nietypową, utajoną), w zależności od prezentowanych objawów klinicznych, obecności specyficznych przeciwciał we krwi oraz obrazu histologicznego fragmentu śluzówki jelita cienkiego.
Do najczęstszych objawów celiakii należą: przewlekła biegunka, bóle brzucha, afty jamy ustnej, oznaki niedokrwistości, zaburzenia dojrzewania płciowego u dzieci, migreny, depresja, osłabienie mięśniowe, a po wielu latach trwania choroby – niedożywienie, chłoniaki jelita cienkiego, niepłodność oraz osteoporoza. Przy zachowaniu specjalnej diety bezglutenowej, wykluczającej produkty zawierające nasiona zbóż pszenicy, żyta oraz jęczmienia, rokowanie w chorobie jest dobre.
Jakie są przyczyny celiakii?
Celiakia jest chorobą autoimmunologiczną, spowodowaną spożywanym z pokarmem glutenem, czyli mieszaniną białek zawartych w nasionach żyta, jęczmienia oraz pszenicy. Gluten oporny jest na działanie soku żołądkowego i enzymów trzustkowych. Jest on swobodnie transportowany przez kosmki jelita cienkiego do ich wnętrza. Tam poddawany jest działaniu specjalnego enzymu – transglutaminazie tkankowej. Po procesie polegającym na zmianie budowy chemicznej glutenu znacznie łatwiej wiąże się on z cząsteczką należącą do układu odpornościowego, tzw. HLA (ludzkimi antygenami leukocytarnymi). Kompleks ten prezentuje się następnie limfocytom pomocniczym (krwinkom białym). Prowadzi to do pobudzenia limfocytów oraz produkcji przez nie cytokin, czyli specjalnych cząsteczek (np. interferonów, interleukin), które wywołują stan zapalny w błonie śluzowej jelita cienkiego. Pojawiają się tam także inne limfocyty, zdolne do produkcji przeciwciał skierowanych przeciwko składnikom glutenu oraz transglutaminazie tkankowej. Wszystkie cząsteczki obecne w ścianie jelit prowadzą do zaburzeń w ich funkcjonowaniu. Przewlekłe zapalenie w komórkach kosmków jelitowych prowadzi do ich zaniku, co skutkuje objawami klinicznymi choroby.
Celiakia pojawia się tylko u niektórych osób, predysponowanych genetycznie. Występują u nich konkretne typy HLA, czyli komórek należących do tzw. głównego układu zgodności tkankowej, które wiążą gluten w jelicie cienkim.
Ze względu na autoimmunologiczny charakter celiakia częściej występuje u pacjentów cierpiących na inne choroby spowodowane zaburzeniami układu odpornościowego, takie jak cukrzyca typu I, niedobór immunoglobuliny A (IgA) oraz autoimmunologiczne choroby wątroby i tarczycy (choroba Hashimoto). Badania wykazały także, że osoby z zespołem Downa, Turnera oraz Williamsa statystycznie częściej zapadają na tę chorobę.
Na czym polega diagnostyka oraz leczenie celiakii?
Diagnostyka celiakii powinna być poprzedzona sześciotygodniowym okresem, w którym spożywane są produkty bogate w gluten, przede wszystkim wyroby zbożowe. Następnie wykonywane są badanie serologiczne z krwi, czyli sprawdzające obecność i poziom specyficznych przeciwciał przeciwko transglutaminazie tkankowej typu 2 (TG2) oraz przeciwendomyzjalnych (EMA). Jest to badanie przesiewowe, wykonywane u wszystkich z podejrzeniem celiakii. Dodatni wynik kwalifikuje do biopsji kosmków jelita cienkiego – podczas badania endoskopowego jelita cienkiego pobierany jest fragment błony śluzowej dwunastnicy. Badanie histopatologiczne śluzówki jelita cienkiego, ujawniające typowe dla celiakii zmiany (zanik kosmków jelitowych, przerost krypt jelitowych oraz obecność limfocytów w nabłonku), jest podstawą do rozpoznania choroby.
Leczenie celiakii polega na stosowaniu przez całe życie diety bezglutenowej. Po zastosowaniu diety objawy choroby ustępują zwykle po mniej więcej 2 tygodniach. Niestety, spożywanie niedozwolonych produktów szybko prowadzi do pogorszenia stanu pacjenta.
Wartościowe produkty bezglutenowe. Które są najlepsze? Dowiesz się tego z filmu:
Bibliografia:
1. Szczeklik A., Interna Szczeklika, Medycyna Praktyczna, Kraków 2016.