U dorosłego człowieka krąży przeciętnie 5 l krwi. Ustanie przepływu krwi oznacza śmierć w ciągu kilku minut. Zadaniem organizmu człowieka jest utrzymanie równowagi różnych składników krwi. Choroby rozwijają się w momencie, gdy ta równowaga zostaje zaburzona. W niektórych sytuacjach – nie tylko w wyniku chorób, ale i ciężkich operacji czy wypadków – formą ratowania zdrowia i życia pacjenta staje się przetoczenie krwi, czyli transfuzja.

Na czym polega przetaczanie krwi?

Zgodnie z definicją proces transfuzji klinicznej to „transfuzja odpowiedniej ilości krwi odpowiedniemu pacjentowi w odpowiednim czasie oraz w odpowiednich warunkach i zgodnie z odpowiednimi wytycznymi” („Podręcznik optymalnego wykorzystania krwi” 2010). Krew przetacza się w celu uzupełnienia jej niedoboru (bądź jakiegoś jej składnika lub składników).

Wyróżnia się 2 formy przetaczania krwi:

• transfuzję homologiczną – gdy dawca nie jest jednocześnie biorcą;

• transfuzję autologiczną (autotransfuzję) – gdy dawcą i biorcą jest ta sama osoba.

Przetaczanie krwi – wskazania

Transfuzję krwi wykonuje się, kiedy pacjent stracił dużo krwi, np. podczas operacji czy wypadku, a także jeśli wystąpiło u niego rozległe krwawienie wewnętrzne. Wskazaniami do przetoczenia krwi są też poważne choroby:

• głęboka anemia (niedokrwistość),

• białaczka (leukemia),

• wrodzone skazy krwotoczne,

• choroba hemolityczna noworodka.

Krew przetacza się również w przypadku niewystarczającej ilości krwi w ustroju, a niekiedy też po porodzie, jeśli u kobiety wystąpiła poważna anemia.

Przetaczanie krwi – zasady

Decyzję o przetoczeniu krwi podejmuje lekarz, jednak pacjent może się nie zgodzić na przeprowadzenie zabiegu. Przed przetoczeniem krew jest badana, żeby mieć pewność co do jej zgodności. Krew poddaje się również makroskopowej ocenie w celu stwierdzenia ewentualnych nieprawidłowości, a zwłaszcza hemolizy, czyli rozpadu czerwonych krwinek (hemoliza wyklucza transfuzję).

Transfuzja autologiczna, czyli przetaczanie krwi własnej, ma zastosowanie w planowych zabiegach m.in. ginekologicznych, kardiochirurgicznych, naczyniowych, urologicznych, ortopedycznych. Transfuzję autologiczną wykonuje się w przypadkach, które nie wymagają szybkiej interwencji – nie są stanem zagrożenia życia. Autotransfuzji nie przeprowadza się u osób, u których stężenie hemoglobiny jest niższe niż 10 g/100 ml.

Przetaczanie krwi u małych dzieci wykonywane jest za pomocą specjalnych zestawów. Jeżeli składnik krwi podaje się strzykawką, należy zastosować przeznaczony do tego filtr.

Przeciętny zabieg przetoczenia krwi trwa 3–4 godziny.

Przetaczanie krwi u noworodka

Wskazaniem do przetoczenia krwi może być choroba hemolityczna noworodka, która rozwija się na skutek tzw. konfliktu serologicznego. Jeśli czynnik Rh u matki jest ujemny (-), natomiast u ojca i płodu dodatni (+), gdy dojdzie do kontaktu krwi matki z krwią dziecka, organizm matki zaczyna produkować przeciwciała skierowane przeciwko czerwonym krwinkom we krwi dziecka. U podłoża choroby hemolitycznej noworodka leży reakcja immunologiczna zachodząca pomiędzy wytwarzanymi przez organizm matki przeciwciałami klasy IgG a antygenami krwinek u dziecka.

Pierwszy kontakt krwi matki z krwią dziecka zazwyczaj ma miejsce podczas porodu, dlatego większość konfliktów serologicznych ujawnia się w drugiej ciąży. Choroba może powodować u dziecka poważne zaburzenia, m.in. ciężką anemię oraz żółtaczkę. W niektórych, zwłaszcza ciężkich, przypadkach dla ratowania życia dziecka niezbędne jest przetoczenie krwi. Obecnie konfliktowi serologicznemu można zapobiec, dzięki podaniu kobiecie z czynnikiem Rh (-) immunoglobuliny anty-D (także po aborcji bądź poronieniu), jeśli czynnik Rh u płodu był (+).

U noworodków przeprowadza się tzw. transfuzję wymienną, podczas której krew od dziecka pobiera się niewielkimi porcjami i powoli wpuszcza krew dawcy – wówczas większość krwi biorcy (w tym przypadku dziecka) jest wymieniana. Transfuzje wymienne stosuje się w przypadku ciężkiej postaci choroby hemolitycznej noworodka. Dzięki temu możliwe jest m.in. usunięcie przeciwciał wolnych i krwinek czerwonych opłaszczonych przeciwciałami, unormowanie wartości hematokrytu oraz usunięcie nadmiaru bilirubiny.

Przetaczanie krwi u wcześniaków

Dzieci urodzone między 22. a 37. tygodniem ciąży, czyli wcześniaki, obarczone są poważnymi powikłaniami zdrowotnymi, występuje u nich również znacznie większe ryzyko śmierci niż u noworodków donoszonych. U większości wcześniaków z niską masą urodzeniową (poniżej 1500 g) rutynowo wykonuje się przetaczanie krwi.

Powikłania po przetoczeniu krwi

Przetoczenie krwi to poważny zabieg medyczny, który może powodować powikłania. Są one wczesne (jeśli pojawią się od czasu rozpoczęcia transfuzji krwi do 24 godzin po zakończeniu przetaczania) bądź późne (jeśli pojawią się między 3. a 21. dobą po przetoczeniu krwi). Powikłania po transfuzji mogą być łagodne, średnie lub ciężkie.

Powikłania wczesne:

• łagodne: odczyny alergiczne, pokrzywka,

• średnie: odczyn gorączkowy niehemolityczny, zakażenie bakteryjne,

• ciężkie: przeciążenie krążenia, wstrząs anafilaktyczny, wstrząs septyczny, hiperkaliemia, hipokalcemia, ostry odczyn hemolityczny, zakrzepy, zatory, ostra niewydolność oddechowa poprzetoczeniowa.

Powikłania późne:

• przeniesienie kiły,

• przeniesienie wirusa HIV,

• przeniesienie malarii,

• wirusowe zapalenie wątroby typu B i C,

• małopłytkowość (plamica) poprzetoczeniowa,

• zakażenie cytomegalowirusem,

• choroba Chagasa (trypanosomoza amerykańska),

• GVHD – choroba „przeszczep przeciw gospodarzowi”,

• opóźniony odczyn hemolityczny.

Powikłaniami obarczona jest również transfuzja wymienna przeprowadzana u dzieci – „może ona spowodować: zgon (3/1000 zabiegów, rzadziej u noworodków w wieku płodowym co najmniej 35 tygodni bez innych chorób), bezdech, bradykardię, sinicę, skurcz naczyń, zakrzepicę, martwicze zapalenie jelit (łącznie ok. 5% transfuzji wymiennych)” („Podręcznik optymalnego wykorzystania krwi” 2010).

Bibliografia:

1. „Podręcznik optymalnego wykorzystania krwi”