Palce pałeczkowate, zwane też palcami Hipokratesa lub palcami dobosza, charakteryzują się zgrubieniem czubków i płytkami paznokciowymi w kształcie szkiełka zegarkowego. Zniekształcenie zaczyna się wiotczeniem łożyska paznokcia. Następnie grzbiet ostatniego paliczka coraz bardziej się wybrzusza, a razem z nim uwypukla się powierzchnia paznokcia. Później zaokrągla się także czubek palca, a paznokieć i skóra wokół niego nabierają charakterystycznego połysku. Pałeczkowatością czasami bywają też dotknięte palce u stóp. Pałeczkowate palce mogą dotyczyć jednej dłoni, choć najczęściej występują po obu stronach. Z reguły są niebolesne.

Przyczyny pałeczkowatości palców

Istnieje wiele teorii dotyczących przyczyn palców pałeczkowatych, ale konkretny powód ich powstawania nie jest znany. Schorzenie to może mieć charakter pierwotny lub dziedziczny, jednak w takiej formie występuje bardzo rzadko. Znacznie częściej towarzyszy innym chorobom. Nie wiadomo jednak dokładnie, jaki ma ono z nimi związek. Pałeczkowatość palców występuje przy chorobach:

• układu krwionośnego, takich jak infekcyjne zapalenie wsierdzia (szczególnie w chorobach długotrwających), wrodzone sinicze wady serca, choroby dużych żył i tętnic, bolesny rumień kończyn;
  
• układu pokarmowego, np. wrzodziejącym zapaleniu jelita grubego (colitis ulcerosa), chorobie Leśniowskiego-Crohna czy marskości wątroby, zespole Gardnera, nowotworach przełyku, żołądka i okrężnicy;
  
• płucnych, takich jak rak i inne nowotwory płuca, włóknienie płuc, mukowiscydoza, sarkoidoza, przewlekłe choroby zapalne, takie jak gruźlica czy ropniak opłucnej;
  
• endokrynologicznych, takich jak choroba Gravesa-Basedowa, nadczynność przytarczyc, akromegalii;
  
• reumatycznych, np. przy osteoartropatii przerostowej czy łuszczycowym zapaleniu stawów.
  

Palce pałeczkowate tylko po jednej stronie mogą być efektem przetrwałego przewodu tętniczego, tętniaka lub zapalenia tętnicy. W kończynie dochodzi wówczas do zaburzenia krążenia tętniczego. Deformacja po jednej stronie może też mieć związek z porażeniem połowiczym. Rzadziej występujące palce pałeczkowate stóp mogą oznaczać koarktację aorty, czyli jej zwężenie poniżej ujścia lewej tętnicy podobojczykowej.

O palcach pałeczkowatych bardzo często mówi się w kontekście osteoartropatii przerostowej. Jest to zespół objawów, który oprócz deformacji palców obejmuje zgrubienia okostnej, ból, obrzęki i wysięk w stawach. Zniekształcone palce, które w tym przypadku są bolesne, są najczęściej pierwszą przesłanką do diagnozy pod kątem osteoartropatii przerostowej. Chorobie tej w niektórych przypadkach towarzyszy ogólne pogrubienie skóry. Osteoartropatia może mieć charakter wrodzony lub wtórny. W pierwotnej formie schorzenia zmiany są dostrzegalne już w wieku dziecięcym i raczej nie nasilają się w późniejszych latach. Mogą też pojawić się w okresie dojrzewania. To, jak przebiega wtórna postać osteoartropatii przerostowej, zależy od choroby, z którą jest związana. Jej najczęstszą przyczyną jest wówczas rak płuca. Objawy mogą wystąpić nawet na kilka miesięcy przed pojawieniem się choroby, z którą są związane. Badania przeprowadzone w 1998 r. we Francji przez międzynarodowy zespół naukowców wykazały, że pałeczkowate palce mogą występować również przy zakażeniach wirusem HIV. Objaw ten dotyczył 5,8% spośród badanych zarażonych.

Gdy palce pałeczkowate występują bez żadnej z powyższych chorób, mówi się o palcach pałeczkowatych idiopatycznych.

Badanie pałeczkowatości palców

Rozpoznanie pałeczkowatych palców i paznokci jest bardzo łatwe. Jednak by diagnoza była pewna, sprawdza się występowanie objawu Schamrotha. Należy w tym celu przyłożyć do siebie grzbiety dwóch przeciwległych palców. Brak minimalnej wolnej przestrzeni między oboma paznokciami oznacza pałeczkowatość. Oprócz tego bada się także kąt Lovibonda, czyli kąt między powierzchnią paznokcia a bliższym odcinkiem ostatniego paliczka. U osoby z pałeczkowatymi palcami jest on większy niż 180 stopni. Pod uwagę bierze się także stosunek grubości palca u podstawy paznokcia do jego grubości w miejscu ostatniego stawu. O pałeczkowatości mówimy wówczas, gdy jest on większy niż 1.

Pałeczkowatość palców – leczenie

Leczenie pałeczkowatych palców ma charakter przyczynowy. Choroba sama w sobie nie jest bolesna, więc nie stosuje się rehabilitacji lub farmaceutyków. Nie należy jej jednak lekceważyć, gdyż może być objawem poważnych problemów zdrowotnych. Po ich wyleczeniu pałeczkowatość powinna zniknąć lub przynajmniej się zmniejszyć.

Bibliografia:

1. Clinical Methods: The History, Physical, and Laboratory Examinations. 3rd edition. Chapter 44: Clubbing.

2. Bernard Cribier, Marcello Leiva Mena, David Rey, Nail Changes in Patients Infected With Human Immunodeficiency Virus.

3. Interna Szczeklika, Kraków, 2014