Istnieje wiele gatunków paciorkowców, które w większości zasiedlają powłoki i błony śluzowe człowieka, nie stanowiąc dla niego zagrożenia. Bardzo częsta choroba, jaką jest angina, czyli zapalenie gardła i migdałków podniebiennych, mylnie kojarzona jest z zapaleniami bakteryjnymi i od razu leczona antybiotykami. Tak naprawdę 90% przypadków anginy wywołane jest przez wirusy, a dużo mniejszy odsetek przez bakterie, głównie paciorkowce beta-hemolizujące grupy A. To właśnie zapalenie gardła wywołane przez paciorkowce musi być leczone antybiotykami.

Nieodpowiednie wdrożenie antybiotykoterapii przy zakażeniach wirusowych doprowadza do zaburzeń równowagi flory fizjologicznej błon śluzowych. Co za tym idzie – predysponuje do namnażania się patogenów, które w pewnym momencie również mogą stać się chorobotwórcze, jak np. paciorkowce zieleniejące. Praktycznie są one wyłącznie elementem fizjologicznej flory bakteryjnej organizmu.

Paciorkowcowe zapalenie gardła – przyczyny

Zapalenie gardła jest wywołane zaledwie w 10% przez paciorkowce. Głównie jest to paciorkowiec beta-hemolizujący grupy A, rzadziej grup C i G. Źródło zakażenia stanowi chory człowiek, a infekcja szerzy się drogą kropelkową bądź przez kontakt bezpośredni. Bardzo często zdarza się bezobjawowe nosicielstwo paciorkowca, dlatego wymaz z gardła powinien być wykonywany w celach diagnostycznych tylko w sytuacji uzasadnionego podejrzenia zakażenia tym patogenem. W innym przypadku wynik wymazu może wyjść fałszywie ujemny. Odsetek paciorkowcowego zapalenia gardła jest większy u dzieci niż u dorosłych. Ponadto osłabienie odporności, długotrwała antybiotykoterapia, leczenie immunosupresyjne czy chemioterapia stanowią czynniki predysponujące do inwazyjnych zakażeń paciorkowcowych.

Okres wylęgania paciorkowca wynosi maksymalnie 4 dni. Chory po rozpoczęciu antybiotykoterapii może jeszcze zarażać przez około 24 godziny. Jeśli paciorkowcowe zapalenie gardła nie jest odpowiednio leczone, osoba zakażona może przenosić infekcje jeszcze przez 7 dni po ustąpieniu objawów.

Objawy paciorkowcowego zapalenia gardła

Paciorkowcowe zapalenie gardła charakteryzuje się przede wszystkim nagłym początkiem, bólem przy przełykaniu i utrzymującym się bólem gardła. Często pojawiają się wysoka gorączka i objawy towarzyszące w postaci bólu głowy, brzucha, nudności i wymiotów. Błona śluzowa w obrębie gardła ulega przekrwieniu, wobec czego gardło staje się żywoczerwone.

Towarzyszą temu obrzęk błony śluzowej i wysięk na migdałkach. Język może być na początku lekko „obłożony”, później staje się malinowy. Pojawiają się również wybroczyny na błonach śluzowych podniebienia. Węzły chłonne są tkliwe i powiększone. Najczęściej przy paciorkowcowym zapaleniu gardła ulegają powiększeniu węzły chłonne szyjne przednie.

Powiększenie węzłów chłonnych tylnych jest częstsze w zapaleniach wirusowych. Przy paciorkowcowym zapaleniu gardła najczęściej nie ma objawów charakterystycznych dla infekcji wirusowych w postaci kataru i kaszlu. Choć oczywiście ich obecność, przy potwierdzeniu innych objawów, nie wyklucza paciorkowcowego zapalenia gardła. Największym ryzykiem zachorowania na paciorkowcowe zapalenie gardła obciążone są dzieci w wieku 5–15 lat, głównie wczesną wiosną.

Przebieg paciorkowcowego zapalenia gardła

Większość przypadków zapalenia gardła, w tym paciorkowcowego, ustępuje samoistnie. Jednak to o etiologii paciorkowcowej, mimo że nawet bez antybiotyku ustąpiłoby w ciągu 3–4 dni, może wywołać groźne dla zdrowia powikłania, np. w postaci gorączki reumatycznej.

Rozpoznanie paciorkowcowego zapalenia gardła

W diagnostyce paciorkowcowego zapalenia gardła można wykonać szybki test na obecność paciorkowca beta-hemolizującego grupy A. Otrzymanie dodatniego wyniku potwierdza zakażenie, a wynik ujemny wyklucza paciorkowcowe zapalenie gardła wyłącznie u dorosłego. U dziecka konieczne jest dodatkowe wykonanie posiewu. Jeśli nie ma możliwości przeprowadzenia szybkiego testu lub podejrzewa się inną bakterię, pobiera się wymaz z tylnej ściany gardła i migdałków specjalną wymazówką i oddaje do badania mikrobiologicznego. Na podstawie samych objawów ciężko jest rozpoznać zakażenie gardła paciorkowcem, można jedynie oszacować prawdopodobieństwo etiologii paciorkowcowej. Pacjenta klasyfikuje się według skali Centora/McIsaaca, przyznając mu po 1 punkcie za poniższe objawy i cechy:

• wiek < 15 lat,

• wysięk na migdałkach i obrzęk,

• powiększenie węzłów chłonnych,

• brak kaszlu,

• gorączka.

Wynik od 0 do 1 sugeruje leczenie objawowe, ponieważ prawdopodobieństwo paciorkowcowego zapalenia gardła jest niewielkie. Uzyskanie 2–3 punktów skłania do wykonania szybkiego testu lub posiewu, a leczenie jest zależne od otrzymanego wyniku. Zebranie 4 punktów lub więcej powinno skłonić do zastosowania antybiotyku.

Leczenie paciorkowcowego zapalenia gardła

Paciorkowcowe zapalenie gardła leczy się jednym z poniższych antybiotyków:

• penicylina fenoksymetylowa (V) 500 mg co 12 godzin przez 10 dni,

• cefalosporyna I generacji, jak np. cefaleksyna 750 mg co 12 godzin lub cefadroksyl 1g co 24 godziny przez 10 dni,

• erytromycyna 500 mg co 24 godziny przez 5 dni,

• azytromycyna 500 mg pierwszego dnia, a następnie 250 mg co 24 godziny przez 4 dni,

• klindamycyna 300 mg co 12 godzin przez 10 dni.