Osteoporoza najczęściej dotyka kobiety w wieku pomenopauzalnym, choć nie oznacza to, że mężczyźni nie są na nią narażeni. Zdarza się, że wynika ona z procesu patologicznego toczącego się w organizmie lub stosowania przewlekle niektórych leków. Przez całe życie kości ulegają stałej przebudowie pod wpływem czynników wewnętrznych, obciążeń mechanicznych lub ich braku. Prawidłowy metabolizm kości zależy przede wszystkim od metabolizmu wapnia i fosforu.
Rozróżnia się fizjologiczne 3 okresy rozwoju kości:
- Pierwszy przypada na okres do 17. roku życia, czyli wzrost.
- Kolejny etap to konsolidacja, trwająca do 20-30. roku życia. W tym etapie nie dochodzi do znacznych zmian.
- Ostatni następuje najczęściej po 45. roku życia i charakteryzuje się przede wszystkim zmianami inwolucyjnymi.
Osteoporoza - przebieg naturalny
U kobiet po menopauzie następuje zdecydowanie szybszy spadek gęstości kości. W okresie inwolucyjnym masa kostna potrafi zmaleć nawet do 50%. U mężczyzn proces zmniejszania masy kostnej jest zdecydowanie wolniejszy. Każda kość ma różne tempo metabolizmu. Jako pierwsze tracą masę kości przedramienia w części proksymalnej. Następnie narażone są na tę utratę kości kręgów. W starszym wieku zmiany obejmują bliższe końce kości udowych.
Do momentu wystąpienia złamań choroba przebiega bez objawów. Nawet pojedyncze, niewielkie złamania kręgów mogą przebiegać bezobjawowo, choć niekiedy wywołują również bóle kręgosłupa, głowy i karku, brzucha, zaparcia, ból odczuwalny podczas kaszlu.
Każda kość może ulec złamaniu pod wpływem odpowiedniej siły. Niestety w przypadku osteoporozy do złamania dochodzi niekiedy pod wpływem siły, która nie byłaby w stanie złamać zdrowej kości, na przykład kiedy osoba chorująca na osteoporozę przewróci się, czyli upadnie z wysokości własnego ciała. Ponadto u osób z zaawansowaną osteoporozą dochodzi do złamań samoistnych.
Osteoporoza - czynniki ryzyka, przyczyny
Największym czynnikiem ryzyka jest oczywiście wiek (u kobiet >65. roku życia, u mężczyzn >70. roku życia). Ponadto:
- płeć żeńska,
- wątła budowa ciała,
- niski wskaźnik BMI,
- predyspozycje rodzinne,
- zaburzenia hormonów płciowych,
- nierodzenie,
- menopauza,
- niska podaż wapnia,
- zaburzenia metabolizmu witaminy D,
- nadmiar fosforu w diecie,
- palenie papierosów, nadużywanie alkoholu,
- nadmierne spożycie kawy,
- brak aktywności fizycznej.
Do wystąpienia osteoporozy mogą przyczynić się także różne choroby układowe oraz przyjmowanie przewlekłe leków jak glikokortykosteroidy, duże dawki hormonów tarczycy, heparyna czy leki przeciwpadaczkowe.
Choroby zwiększające ryzyko osteoporozy
Należ tu przede wszystkim zaburzenia hormonalne (np. nadczynność tarczycy, kory nadnerczy, przytarczyc, cukrzyca, endometrioza, hiperprolaktynemia), choroby układu pokarmowego (szczególnie zaburzenia trawienia i wchłaniania, stany po resekcjach w obrębie przewodu pokarmowego), choroby nerek, choroby reumatyczne, choroby szpiku i kości.
Zapotrzebowanie na wapń, witaminę D
Zapotrzebowanie na wapń zależy od wieku i stanu fizjologicznego. U dzieci wynosi ono około 800 mg. U młodzieży wzrasta do 1000-1200 mg. Kobiety w ciąży i okresie laktacji, a także osoby w wieku podeszłym mają minimalnie większe zapotrzebowanie na wapń. Jeśli dochodzi do jego niedoboru, organizm pobiera go z kości, doprowadzając do ich demineralizacji. Wapń jest wchłaniany w jelitach i usuwany przez nerki. Te dwa procesy są regulowane przez parathormon, kalcytoninę, a przede wszystkim przez witaminę D. Witamina D jest syntetyzowana w skórze pod wpływem promieniowania słonecznego. Aby zapobiec jej niedoborom w okresie niewielkiego nasłonecznienia powinna być suplementowana.
Osteoporoza badania
Wykonanie badań laboratoryjnych pod kontem markerów osteoporozy nie jest zbyt przydatne do samego rozpoznania. Do odchyleń dochodzi w podstawowych badaniach laboratoryjnych, jak odczyn Biernackiego (OB.), morfologia, poziom fosfatazy zasadowej czy zaburzenia parametrów gospodarki wapnia i fosforu. Na zdjęciu rentgenowskim (RTG) można zobaczyć zmniejszenie gęstości kości, jednak jednym z podstawowych badań służących rozpoznaniu osteoporozy jest badanie densytometryczne.
Leczenie osteoporozy
Ważnym elementem leczenia osteoporozy jest dieta. Istotne jest dostarczenie do organizmu odpowiedniej ilości wapnia i witaminy D, która jest wytwarzana w organizmie pod wpływem promieniowania słonecznego. Należy więc zadbać o odpowiednie nasłonecznienie skóry. Wapń pozyskiwany z diety pokrywa około 50% dziennego zapotrzebowania, więc powinno się rozważyć jego dodatkową suplementacje. Źródłem wapnia są mleko i jego przetwory. Poza tym wiele produktów codziennego spożycia jest wzbogacone w ten pierwiastek, np. nasiona roślin strączkowych, orzechy, kapusta włoska. W przypadku nietolerancji laktozy czy alergii na białko mleka krowiego, należy zwrócić szczególną uwagę na alternatywne źródła wapnia w diecie. Naturalne metody stanowiące prewencję złamań osteoporotycznych to: unikanie modyfikowalnych czynników ryza osteoporozy, czyli np. aktywność fizyczna, odpowiednia podaż wapnia w diecie, suplementacja.
Leczenie farmakologiczne obejmuje suplementację wapnia i witaminy D, bisfosfoniany czy ranelinian strontu (hamują resorpcję i pobudzają tworzenie kości), przyjmowanie innych leków modyfikujących przebieg choroby, a także hormonalną terapię zastępczą zmniejszającą ryzyko złamań u kobiet po menopauzie.