Ospa wietrzna jest chorobą wirusową o bardzo wysokiej zakaźności. Wywołuje ją wirus ospy wietrznej i półpaśca (VZV – Varicella zoster virus). Uznawana jest za chorobę o lekkim przebiegu, jednak u osób z grupy ryzyka, czyli np. kobiet w ciąży, jest bardzo niebezpieczna, a jej przebieg jest ciężki. W Polsce szczepienia dzieci na ospę wietrzną nie są obowiązkowe. Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ) refunduje szczepionki wyłącznie dzieciom z niedoborami odporności, a także przystępującym do żłobka czy przedszkola. Większość kobiet w ciąży przechorowała ospę w dzieciństwie, dlatego też rzadko zdarzają się pierwotne zakażenia w ciąży. Częściej wtedy dochodzi do zakażenia półpaścem. Ze względu na osłabienie odporności, u kobiet w ciąży ospa przebiega ciężej niż w innych grupach dorosłych osób, ponadto stanowi poważne zagrożenie dla dziecka.

Ospa w ciąży – jak można się zarazić?

Wirus ospy wietrznej przenosi się drogą kropelkową, a czas jego inkubacji wynosi od 10 do 21 dni. Dlatego jeśli kobieta ma już jedno starsze dziecko, nie będzie wiedziała, że ma ospę nawet 2 tygodnie, zanim nie dojdzie do pojawienia się wysypki. Swędzące zmiany skórne początkowo mają formę plamki, grudki, a następnie pęcherzyka i na końcu strupka.

Mogą występować na całym ciele, jednak najczęściej najpierw wysypka pojawia się na twarzy, później na tułowiu, skąd szerzy się na kończyny. Największa zakaźność ospy wietrznej następuje w ciągu pierwszych 48 godzin wysypki, choć kontakt z osobą chorą na 2 dni przed pojawieniem się zmian również może prowadzić do zakażenia. Po przebyciu zakażenia wirus pozostaje w stanie uśpienia w zwojach czuciowych nerwów i może ulec aktywacji jako półpasiec.

Czy ospa w ciąży jest niebezpieczna?

Ospa wietrzna przebiega zdecydowanie ciężej u dorosłych niż u dzieci i częściej pociąga za sobą powikłania w postaci zapalenia wątroby, mózgu czy płuc. Przynajmniej 10% kobiet w ciąży chorujących na ospę wietrzną rozwija powikłanie w postaci zapalenia płuc, a stopień ciężkości koreluje z czasem trwania ciąży. Śmiertelność w tym przypadku u kobiet w ciąży jest 5 razy większa niż u innych dorosłych.

Należy podkreślić groźny wpływ ospy wietrznej na dziecko. Jeśli kobieta w ciąży zarazi się w 1. trymestrze ciąży, istnieje duże ryzyko poronienia. Późniejsze zachorowanie może skutkować ospą wrodzoną, której objawy są następujące:

• mała masa urodzeniowa,

• zmiany bliznowate,

• zaburzenia neurologiczne,

• wady kończyn,

• wady narządu wzroku,

• upośledzenie umysłowe,

• zaburzenia czynności przewodu pokarmowego.

Jeśli do zakażenia dojdzie pod koniec ciąży, w 3. trymestrze, rzadko zdarza się sytuacja wystąpienia ospy wrodzonej. Jednak ospa wietrzna występująca u kobiety w okresie okołoporodowym może skutkować ospą u noworodka, u którego przebieg choroby jest bardzo ciężki ze względu na brak przeciwciał.

Leczenie ospy u kobiety w ciąży

Jeśli kobieta w ciąży nie ma pewności, czy była szczepiona bądź czy przechorowała w dzieciństwie ospę, po ewentualnym kontakcie z chorym powinna jak najszybciej skontaktować się z lekarzem. Może wykonać badania immunologiczne, a konkretnie zbadać poziom przeciwciał przeciwko VZV, dzięki czemu określi stan swojej odporności. Jeśli na wyniki trzeba czekać, postępowanie należy wdrożyć, by złagodzić objawy, zapobiec powikłaniom. Jednak leczenie nie zmniejsza ryzyka ospy wrodzonej ani zakażenia noworodka. Lekiem stosowanym jest acyklowir, który należy podać do 96 godzin od zarażenia.

Jeśli choroba rozwinęła się u kobiety w ciąży, również zaleca się stosowanie acyklowiru, który hamuje namnażanie się wirusa. Hospitalizacja wymagana jest głównie w przypadku wystąpienia dodatkowych objawów, jak duszność, objawy neurologiczne lub wysypka krwotoczna.

Szczepienia na ospę wietrzną

Wszystkim kobietom, które nie chorowały w dzieciństwie na ospę wietrzną i planują ciążę, zaleca się szczepienie. Jeśli kobieta nie jest pewna, czy była szczepiona bądź czy przechorowała ospę, może wykonać odpowiednie badania serologiczne, by ustalić stan odporności organizmu. Ze względu na to, że szczepionka zawiera żywe, atentowane wirusy, zaleca się odsunięcie zajścia w ciążę o co najmniej miesiąc po szczepieniu. To zalecenie wynika z tego, że nie przeprowadzono badań nad wpływem szczepionki na ciążę, choć opisano pojedyncze przypadki ciąż, przy których ten okres nie został zalecony. Szczepionki były niekiedy podawane w ciąży, nie wykazały żadnych powikłań u dziecka.

Ospa a starsze dziecko

Jeśli kobieta nie zaszczepiła swojego pierwszego dziecka na ospę, kiedy szło ono do żłobka bądź przedszkola, musi liczyć się z prawdopodobieństwem infekcji. Dlatego powinna upewnić się, że jest odporna na ospę wietrzną. Jeśli kobieta nie chorowała i ma już jedno dziecko, istnieje większe ryzyko dłuższego kontaktu z wirusem. Powinna wówczas pomyśleć o szczepieniu przed zajściem w kolejną ciążę.