Omdlenia wazowagalne wynikają z nieprawidłowego rozkurczu mięśniówki naczyń krwionośnych lub zwolnienia akcji serca (bradykardii), a co za tym idzie – nagłego spadku ciśnienia tętniczego. Bezpośrednio przed omdleniem człowiek zazwyczaj zaczyna się pocić, ma zaburzenia widzenia i czuje zawroty głowy o różnym nasileniu.
Co to jest omdlenie wazowagalne?
Omdlenie jest stanem przejściowej utraty przytomności, wynikającej ze zmniejszenia przepływ krwi przez naczynia mózgowe na przeszło 6 sekund bądź spadku podaży tlenu do mózgu o około 20%. Omdlenie jest stanem nagłym, jeśli nawet poprzedzają je różnego rodzaju objawy, to trwają bardzo krótko. Omdlenie również powinno ustąpić samoistnie i w czasie krótszym niż 20 sekund. Stan, kiedy człowiek rozpozna u siebie objawy zwiastujące omdlenie wazowagalne, określa się stanem przedomdleniowym. W tym czasie może zapobiec utracie przytomności. Przyczyn utraty przytomności jest wiele. Jedną z nich jest zwolnienie akcji serca z towarzyszącym rozszerzeniem się naczyń krwionośnych. Tym samym następuje nieefektywne wypełnienie łożyska naczyniowego i spadek ciśnienia krwi. Określa się to mianem reakcji wazowagalnej (odruchu wazowagalnego). Odruch wazowagalny może wystąpić w wielu sytuacjach:
- stanie przez dłuższy czas w zatłoczonym, dusznym miejscu,
- nadmierny wysiłek fizyczny,
- duża wilgotność powietrza,
- pobudzenie nerwu błędnego podczas napadu kaszlu czy defekacji.
Powtarzające się incydenty omdleń wazowagalnych określa się mianem zespołu wazowagalnego. Jest to dość częste rozpoznanie u osób, u których diagnozuje się omdlenia. Mimo iż są to niewinne incydenty u ludzi młodych, to jednak mogą stać się poważnym zagrożeniem, np. dla kierowców. Omdlenie wazowagalne może zdarzyć się również u kobiet w ciąży, choć stan przedomdleniowy mylą one często z innymi dolegliwościami ciążowymi, takimi jak nudności i zawroty głowy.
Przyczyny omdleń wazowagalnych
Omdlenia wazowagalne to przypadłość szczególnie młodych dorosłych i nastolatków. Najczęściej pojawiają się, kiedy młoda osoba musi długo stać, np. podczas mszy w kościele czy apelu w szkole. Przyczynami wystąpienia omdlenia wazowagalnego są:
- emocje,
- nagłe przerażenie,
- intensywny wysiłek fizyczny,
- duszący kaszel,
- szybki spadek masy ciała w niedalekiej przeszłości,
- osłabienie organizmu.
Czynnikami ryzyka sprzyjającymi wystąpieniu omdlenia wazowagalnego są wysoka temperatura, duża wilgotność powietrza oraz niedobór tlenu w pomieszczeniu.
Mechanizm omdleń wazowagalnych
Wyróżnia się trzy podstawowe mechanizmy omdlenia wazowagalnego. Pierwszy mechanizm obejmuje spadek częstotliwości rytmu serca, następujący po spadku ciśnienia tętniczego krwi. Drugi mechanizm wynika ściśle z mechanizmów sercowych. Akcja serca spada poniżej 40 uderzeń na minutę lub całkowicie ustaje na około 3 sekundy. Ostatnim mechanizmem jest spadek ciśnienia, jednak bez zwolnienia akcji serca.
Zanim dojdzie do omdlenia wazowagalnego, mogą pojawić się objawy w postaci: zaburzeń słuchu, mroczków przed oczami, nudności, zaburzeń widzenia, zawrotów głowy, uczucia gorąca, zimnych potów, zblednięcia powłok skóry, uczucia kołatania serca, duszności, osłabienia.
Omdlenia wazowagalne – postępowanie i leczenie
Najważniejsze w przypadku omdleń wazowagalnych jest zapobieganie ich wystąpieniu. Ponadto ważne jest, by osoba świadoma tego, że takie omdlenia jej się zdarzają, w momencie pojawienia się objawów zwiastujących postarała się przyjąć pozycję, w której zmniejszone jest ryzyko zrobienia sobie krzywdy przy omdleniu. Warto również w miarę możliwości przyjąć pozycję kuczną z głową między nogami pochyloną ku dołowi bądź pozycję leżącą z uniesionymi nogami. Ważne jest oczywiście unikanie sytuacji, w których omdlenia mogą wystąpić. Obejmuje to np. duszne pomieszczenia. Odpowiednie nawodnienie organizmu może zapobiec nagłemu spadkowi ciśnienia krwi.
Kiedy osoba z tendencją do omdleń wazowagalnych jest zmuszona do dłuższego stania, powinna ruszać jak najczęściej nogami, przestępować z nogi na nogę, świadomie napinać mięśnie kończyn dolnych. Poprawia w ten sposób działanie pompy mięśniowej w kończynach dolnych i zmniejsza zastój krwi żylnej w nogach. Ważny jest też trening pionizacyjny, czyli stopniowe przyzwyczajanie osoby do przebywania w pozycji stojącej, a nie nagłe zmuszenie np. do godzinnego stania. Ze względu na to, iż omdlenia mogą mieć różne przyczyny, zawsze należy poszerzyć ich diagnostykę.