Nerw wzrokowy spełnia niezmiernie ważną rolę w procesie widzenia. Jego poważne uszkodzenie w przebiegu choroby lub urazu powoduje częściową lub całkowitą utratę wzroku. Regeneracja nerwu wzrokowego jest przedmiotem wielu badań. Uważa się, że proces ten jest w pewnym zakresie możliwy dzięki zastosowaniu przeszczepu komórek macierzystych.
Anatomia i przebieg nerwu wzrokowego
Nerwy wzrokowe tworzą drugą parę nerwów czaszkowych. Ich włókna zbierają na siatkówce informacje o pobudzeniu receptorów światła – czopków i pręcików – i przenoszą je do mózgowia. Cała droga wzrokowa składa się z czterech kolejnych neuronów. Anatomicznie uważa się, że nerw wzrokowy kończy się na skrzyżowaniu wzrokowym – części międzymózgowia.
Makroskopowo wyróżnia się cztery odcinki nerwu wzrokowego:
- wewnątrzgałkowy,
- wewnątrzoczodołowy,
- znajdujący się wewnątrz kanału wzrokowego,
- wewnątrzczaszkowy.
Łączna długość nerwu wzrokowego wynosi ok. 45 mm.
Ciekawym elementem jest skrzyżowanie wzrokowe. Dochodzi w nim do przeplecenia części włókien – tych, które przenoszą obraz z przynosowych części obu siatkówek. Dzięki temu wszystkie informacje dotyczące przedmiotów znajdujących się na prawo od osi spojrzenia są przetwarzane przez lewą półkulę, a te dotyczące przedmiotów będących po stronie lewej – przez prawą półkulę mózgu.
Jak działa oko? Dowiesz się tego z filmu:
Funkcja nerwu wzrokowego
Jedyną funkcją nerwu wzrokowego jest przekazywanie impulsów dotyczących wrażeń wzrokowych drogą wstępującą w kierunku mózgu. Nerw wzrokowy nie zawiera włókien ruchowych ani autonomicznych.
Choroby nerwu wzrokowego
Nerw wzrokowy jest bardzo wrażliwą strukturą, a jego uszkodzenia czy schorzenia są natychmiast widoczne w postaci odwracalnego lub nieodwracalnego zaburzenia widzenia.
Częstym schorzeniem jest zapalenie nerwu wzrokowego, które może być spowodowane przez toczącą się infekcję zatok, ropień okołozębowy, inne choroby o podłożu infekcyjnym (bakteryjnym, wirusowym) lub autoimmunologicznym (np. w przebiegu tocznia układowego). Zapalenie nerwu wzrokowego w części pozagałkowej może być objawem stwardnienia rozsianego.
Inne uszkodzenia nerwu wzrokowego mogą wynikać z:
- niedokrwienia, obserwowanego w przebiegu schorzeń naczyń krwionośnych, takich jak np. miażdżyca czy choroby immunologiczne,
- ucisku przez nowotwór, tętniak albo ropień – bardzo charakterystyczne jest uszkodzenie nerwu wzrokowego w przebiegu guza przysadki mózgowej,
- urazu głowy przebiegającego z pęknięciem lub złamaniem kości czaszki albo z powstaniem rozległego krwiaka oczodołu,
- toksycznego uszkodzenia włókien nerwu wzrokowego przez alkohol metylowy i etylowy, nikotynę, niektóre leki.
Objawy uszkodzenia nerwu wzrokowego
Objawy uszkodzenia nerwu wzrokowego obejmują głównie dolegliwości związane z zaniewidzeniem lub znaczącym zmniejszeniem ostrości wzroku. Zapaleniom towarzyszy najczęściej jednooczne osłabienie widzenia, ból gałki ocznej, który może być intensywniejszy podczas poruszania okiem. Uszkodzenia wynikające z rozrostu nowotworowego mają charakter zależny od lokalizacji guza. W przypadku nowotworu przysadki dochodzi do tzw. niedowidzenia dwuskroniowego – chory widzi to, co znajduje się bezpośrednio przed nim, natomiast nie dostrzega przedmiotów znajdujących się na zewnątrz (skroniowo) od osi spojrzenia. Przy toksycznych uszkodzeniach nerwu wzrokowego zmiany mają najczęściej charakter obustronny, a ich natężenie jest podobne po stronie lewej i prawej.
Zobacz film i dowiedź się jak ćwiczyć wzrok:
Specyficzny charakter ma zanik nerwu wzrokowego w przebiegu jaskry. Pole widzenia chorego stopniowo zawęża się, a w zaawansowanych przypadkach tej postępującej choroby ogranicza się do tak zwanego widzenia lunetowatego – chory widzi dość dobrze przedmiot, na który kieruje wzrok, natomiast tzw. widzenie peryferyjne (czyli dotyczące przedmiotów na które patrzy się tzw. „kątem oka”) jest bardzo ograniczone lub zniwelowane niemal do zera.
Regeneracja nerwu wzrokowego
Nieodwracalne uszkodzenie nerwów wzrokowych oznacza dla chorego całkowitą lub znaczną utratę wzroku – zmysłu, który dostarcza człowiekowi największą ilość informacji na temat otaczającego go świata. Dlatego cały czas trwają badania nad możliwością regeneracji tych ważnych struktur. Znaczące postępy udało się uzyskać przy wykorzystaniu komórek macierzystych, których przeszczep ma poprawiać stan nerwu wzrokowego i przywracać mu możliwość funkcjonowania choćby w ograniczonym zakresie. Uważa się, że ten kierunek działań może w przyszłości przynieść jakościowy skok w zakresie terapii narządu wzroku, jednak badania te nadal pozostają w sferze eksperymentalnej i wymagają dalszego rozwoju i ostatecznego potwierdzenia skuteczności terapii.