Nerka podwójna to zaburzenie rozwojowe tego narządu, wskutek którego z miąższu wychodzą (zwykle jeden nad drugim) dwa układy kielichowo-miedniczkowe i moczowody, stanowiące drogę odpływu moczu.

Nerka podwójna – warianty anatomiczne

Powstanie nerki podwójnej jest anomalią rozwojową. Rozpoznanie takiego stanu wymaga skierowania pacjenta na badania, pozwalające określić szczegółowo zakres nietypowych zmian oraz umiejscowienie i przebieg dodatkowych struktur, takich jak układ kielichowo-miedniczkowy i moczowód.

Najczęstszym wariantem anatomicznym jest sytuacja, w której dodatkowy (nadmiarowy) układ kielichowo-miedniczkowy (w skrócie UKM) zbiera mocz z górnej części nerki, a podstawowy – z dolnej. Każdy z tych układów uchodzi do własnego moczowodu, który kieruje się w dół – w stronę pęcherza.

Jeśli moczowody łączą się i mają wspólne ujście – najczęściej jest ono prawidłowe i pacjent może nawet przez całe życie nie odczuwać żadnych dolegliwości. W części przypadków zdarza się jednak, że moczowody uchodzą do pęcherza moczowego osobno. Najczęściej moczowód dolnego UKM kończy się w ścianie pęcherza w miejscu typowym, a dodatkowy – na bocznej ścianie.

Odpływ pęcherzowo-moczowodowy i jego skutki

Z tematem nerki podwójnej wiąże się zespół odpływu (refluksu) pęcherzowo-moczowodowego. W warunkach prawidłowych mocz nie przepływa wstecznie do moczowodu. Dzieje się tak dzięki temu, że moczowód na krótkim końcowym odcinku przebiega w ścianie pęcherza, pomiędzy włóknami mięśniowymi. W czasie skurczu pęcherza, przy oddawaniu moczu (mikcji), dochodzi do zaciśnięcia dolnego odcinka moczowodu. Powstaje naturalna zastawka, zabezpieczająca moczowód i nerkę przed napływem moczu, który znajduje się pod zwiększonym ciśnieniem. Ten mechanizm chroni również górne odcinki dróg moczowych przed infekcją, gdyż mocz w pęcherzu może być zakażony drobnoustrojami.

Jak jest zbudowany i jak działa układ moczowy? Odpowiedź znajdziesz w filmie  

Ujście dodatkowego moczowodu do pęcherza może być nieprawidłowe, pozbawione odcinka śródściennego. Każda mikcja powoduje wtedy wsteczny napływ moczu do moczowodu i UKM (te mogą stopniowo rozszerzać się pod wpływem zwiększonego ciśnienia płynu) oraz do miąższu nerki, który pod wpływem ucisku może podlegać po jakimś czasie zmianom zanikowym lub zwłóknieniu. Pojawia się zastój moczu w rozszerzonych drogach moczowych, ilość aktywnej tkanki i sprawność nerki zmniejszają się, a zalegający płyn może ulegać częstemu nadkażeniu bakteriami, co prowadzi do nawrotowych odmiedniczkowych zapaleń nerek.

Występowanie objawów chorobowych w nerce podwójnej

Nawracające infekcje i dolegliwości bólowe związane z obecnością nerki podwójnej to dość częsty przypadek kliniczny. Zgodnie ze statystykami podwójną nerkę rozpoznaje się u ok. 10% wszystkich ludzi (nieco częściej u kobiet), a u 20% z nich zmiana występuje po obu stronach. Spośród tej grupy część osób ma nieprawidłowe ujście moczowodu dodatkowego (po jednej stronie lub obu), które powoduje powstawanie objawów chorobowych.

Nerka podwójna – objawy

Jeśli dodatkowy moczowód lub moczowody mają nieprawidłowe ujście do pęcherza, odpływ pęcherzowo-moczowodowy może pojawiać się często już w okresie płodowym. Z czasem UKM i moczowód rozszerzają się, a zastój moczu jest przyczyną nawracających infekcji układu moczowego, pojawiających się już w okresie niemowlęcym i wczesnodziecięcym. W przypadku, gdy ujście moczowodu częściowo spełnia swoją rolę, objawy mogą pojawić się później.

Jak rozpoznać, że nerki chorują? Dowiesz się tego z filmu

Refluks moczu może powodować znaczące (nawet kilkunastokrotne) rozszerzenie moczowodu, rozdęcie UKM, a także powstanie torbieli w okolicy jego ujścia – ureterocoele. Tworzy się ona w ścianie pęcherza, powodując zmniejszenie jego pojemności i dodatkowo zwiększając zaleganie moczu w górnych drogach moczowych. Jest to sytuacja, w której często dochodzi do infekcji i zropienia zalegającego w drogach moczowych płynu. Stan chorego może się wtedy pogorszyć – odczuwa on silne dolegliwości bólowe, dreszcze, ma wysoką gorączkę, jest osłabiony. Niekiedy jednocześnie pojawiają się trudności i ból w trakcie oddawania moczu.

Nerka dodatkowa – leczenie

Jeśli dochodzi do powstawania objawów opisanych powyżej, chory jest diagnozowany – głównie za pomocą technik obrazowych. Wykorzystuje się ultrasonografię (USG), tomografię komputerową (CT) lub rezonans magnetyczny (NMR, MRI) a także urografię – badanie kontrastowe, pozwalające na określenie miejsca i intensywności wydzielania moczu, jego przepływów i anatomii dróg moczowych.

W przypadku ureterocoele podejmuje się najczęściej próbę przecięcia torbieli od strony pęcherza, co zwykle powoduje doraźne odblokowanie odpływu, zmniejszenie zalegania moczu i ustąpienie objawów.

Jeśli dodatkowe drogi moczowe są zniekształcone, poszerzone, albo zaopatrywany przez nie miąższ nerki jest niesprawny (nie wydziela moczu), operacyjnie usuwa się część nerki wraz z nieprawidłowym UKM i moczowodem. Jeśli zaś dodatkowa część nerki i nadmiarowe drogi moczowe są czynnościowo sprawne, można podjąć próbę plastyki ujścia moczowodu do pęcherza w celu odtworzenia zastawki zapobiegającej refluksowi.

Nerka podwójna w ciąży

Często rozpoznania nerki podwójnej dokonuje się podczas rutynowych badań ultrasonograficznych wykonywanych u kobiet ciężarnych. Jeśli wcześniej nie cierpiały one na nawracające dolegliwości, oznacza to, że mają korzystny układ anatomiczny dodatkowych dróg moczowych, niepowodujący odpływu pęcherzowo-moczowodowego. Jednak kiedy ciąża się rozwija, ucisk na drogi moczowe zwiększa się i łatwiej dochodzi do niewielkiego zastoju moczu, zwiększa się prawdopodobieństwo infekcji. Dlatego w przypadkach stwierdzenia nerki podwójnej szczególnie ważne jest regularne wykonywanie badania ogólnego moczu pod kątem zmian infekcyjnych oraz zwracanie się do lekarza prowadzącego przy pierwszych dolegliwościach o typie zapalenia dróg moczowych. Wczesne rozpoznanie infekcji pozwala na szybkie wdrożenie skutecznego, bezpiecznego dla płodu leczenia i uniknięcie ewentualnych powikłań.

Zobacz film i dowiedz się jak dbać o nerki