Nefropatia to słowo pochodzące od greckich określeń stosowanych w medycynie i oznaczające chorobę nerek (nephros – nerka, pathia – choroba). Zazwyczaj używa się jej do określenia przewlekłego schorzenia, które przebiega z uszkodzeniem miąższu nerek i z zaburzeniami (ilościowymi lub jakościowymi) wydzielania moczu.

Budowa i funkcja nerek

Nerki są parzystym narządem, którego podstawową funkcją jest wytwarzanie moczu, co pozwala na regulację gospodarki wodno-elektrolitowej, kwasowo-zasadowej oraz wydalanie szkodliwych produktów przemiany materii. Wytwarzany w sposób ciągły mocz odpływa przez kielichy i miedniczki nerkowe do moczowodów. Następnie gromadzony jest w pęcherzu i okresowo wydalany na zewnątrz przez cewkę moczową.

Podstawową jednostką strukturalną nerki jest nefron, w którym zachodzi proces powstawania moczu. W zdrowych nerkach dorosłego człowieka znajduje się od 1 miliona do 4 milionów nefronów, które posiadają dużą rezerwę funkcjonalną. Do prawidłowego działanie wystarcza ok. 30% tej liczby, co oznacza, że nawet po oddaniu lub utracie jednej nerki w organizmie pozostaje znaczna rezerwa wydolności układu wydalniczego.

Czynnościowo i anatomicznie nefron dzieli się na część kłębuszkową (w której powstaje mocz pierwotny w ilości 100–250 litrów na dobę) i część kanalikową (cewkową), w której dochodzi do zagęszczania moczu, aktywnego wchłaniania niektórych składników mineralnych i wydzielania innych. W ciągu doby w nerkach powstaje 1,5–2,5 litra moczu ostatecznego. Pracują więc one z olbrzymią szybkością i precyzją, a ich choroby mają bardzo duży wpływ na funkcjonowanie organizmu.

Nefropatie śródmiąższowe

Nefropatie śródmiąższowe to schorzenia nerek, w przebiegu których pierwotnie choroba obejmuje tkankę śródmiąższową i cewki nerkowe. Kłębuszki i naczynia nerkowe nie są zwykle zajęte, a proces jest najczęściej odwracalny. Chorobie może towarzyszyć nagły spadek wydolności nerek. Przyczynami są najczęściej:

• ostre infekcyjne zapalenie odmiedniczkowe nerek (będące skutkiem infekcji spowodowanej przez bakterie, riketsje, wirusy, ale także przez pasożyty lub grzyby),

• reakcja na stosowane w leczeniu innych chorób leki, m.in. niektóre antybiotyki, sulfonamidy, leki moczopędne, preparaty cytostatyczne, leki działające na ośrodkowy układ nerwowy,

• wtórna, immunologiczna reakcja na toczącą się w organizmie infekcję, spowodowaną przez bakterie (paciorkowce β-hemolizujące, Mycoplasma, Legionella) riketsje (gorączka Gór Skalistych), wirusy (EBV, HIV, różyczka) lub przez pasożyty (toksoplazmoza, leiszmanioza).

W 10–20% przypadków nie udaje się ustalić pierwotnej przyczyny choroby i nefropatie takie uważa się za pierwotne (idiopatyczne).

Nefropatia toczniowa

Nefropatia toczniowa ma charakter śródmiąższowy i należy do powikłań tocznia rumieniowatego układowego. Jest on jednym z zespołów o podłożu immunologicznym, który może powodować przewlekłą chorobę nerek. Inne schorzenia, w których mechanizm powstawania nefropatii jest podobny, to zespół Sjögrena, krioglobulinemia, zespół ostrego odrzucenia przeszczepu.

Nefropatia IgA

Nefropatia IgA (nazywana też chorobą Buergera) to glomerulopatia (choroba kłębuszków nerkowych), wynikająca z odkładania się w obrębie kłębuszków złogów immunoglobulin typu A. Proces ten może zachodzić spontanicznie lub w przebiegu chorób układowych, takich jak zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, reumatoidalne zapalenie stawów, celiakia, sarkoidoza, łuszczyca, AIDS.

Podstawowymi objawami są okresowy krwinkomocz, obecność w moczu wałeczków czerwonokrwinkowych, niekiedy również białkomocz, nadciśnienie nerkopochodne i zespół nerczycowy (objawy ogólne wywołane nadmierną utratą białka z organizmu). Do niewydolności nerek dochodzi w nefropatii IgA jedynie w kilku procentach zachorowań.

Cukrzycowa choroba nerek

Najczęstszą przyczyną schyłkowej niewydolności nerek, nawet w krajach rozwiniętych, jest nefropatia cukrzycowa (zespół Kimmelstiela-Wilsona). To efekt uszkodzenia kłębuszków nerkowych wskutek przewlekłej, znacznej hiperglikemii (podwyższonego poziomu glukozy we krwi). Dochodzi wówczas do nasilającego się stopniowo białkomoczu, zespołu nerczycowego oraz postępującej niewydolności nerek, zmuszającej do stosowania dializ. Jeśli dzięki właściwemu leczeniu cukrzycy poziomy glikemii są prawidłowe, nefropatia zdarza się zdecydowanie rzadziej, nasilenie objawów jest mniejsze, a postęp choroby – wolniejszy.

Nefropatie innego pochodzenia

Wśród innych przyczyn występowania przewlekłych chorób nerek wymienić należy m.in.:

• nefropatię nadciśnieniową, w której dochodzi do stopniowego twardnienia naczyń w kłębuszkach i pogarszania się filtracji,

• nefropatię refluksową – gdy podczas oddawania lub zastoju moczu dochodzi do jego wstecznego przepływu moczowodami w stronę nerek, co nie tylko prowadzi do zmian wywołanych nadciśnieniem w układzie kielichowo-miedniczkowym, ale też zwiększa prawdopodobieństwo nawrotowych infekcji,

• inne schorzenia o podłożu genetycznym, metabolicznym lub immunologicznym.

Stadium zaawansowania nefropatii

W praktyce klinicznej stopień zaawansowania przewlekłej choroby nerek (PChN) określa się za pośrednictwem pięciostopniowej skali, opartej o pomiar przesączania kłębuszkowego (GFR). U zdrowej osoby parametr ten ma wartość powyżej 90 ml/min. Stadium 1 i 2 to wczesne fazy choroby. Stadium 3 przewlekłej choroby nerek to okres, w którym może pojawiać się wtórna niedokrwistość i dolegliwości kostne, wynikające zaburzeń gospodarki fosforanowo-wapniowej. W stadium 4 PChN filtracja kłębuszkowa (GFR) spada poniżej 30 ml/min., a rezerwa funkcjonalna nerek zbliża się do zera. Niewielka infekcja lub zaostrzenie choroby może doprowadzić do niewydolności nerek. W stadium 5 chory może przeżyć pod warunkiem regularnego wykonywania dializ albo dzięki przeszczepowi nerki.