Spastyczność mięśni oznacza ich wzmożone napięcie i opór, które uniemożliwiają bierne rozciąganie i ruch. Jest to stan nieprawidłowy, spowodowany uszkodzeniem ośrodków w mózgu odpowiadających za ruch lub neuronów, które przewodzą impulsy nerwowe do rdzenia kręgowego. W wyniku patologii pojawia się silny skurcz mięśni, ograniczenie ruchomości i ból. Wyróżnia się spastyczność zgięciową i wyprostną. Tonoliza pozwala na obniżenie napięcia i przywrócenie fizjologicznej równowagi w mięśniach.

Czym jest tonoliza?

Tonoliza, określana także jako stymulacja napięć spastycznych, jest zabiegiem fizykoterapeutycznym, który polega na aktywizacji mięśni spastycznych prądem elektrycznym. Dzięki temu zmniejsza się lub zostaje całkowicie zniesione ich wzmożone napięcie. Przywracana jest również równowaga pobudzenia włókien mięśniowych. Tonoliza to zmodyfikowana wersja metody Hufschmidta, która także polega na elektrostymulacji porażeń spastycznych prądem.

Rozluźnienie mięśni dzięki tonolizie umożliwia dalszą rehabilitację i prowadzenie innych zabiegów fizjoterapeutycznych (np. ćwiczeń biernych) u osób z porażeniem, do którego doszło w wyniku uszkodzenia struktur centralnego układu nerwowego w wyniku urazu lub procesu chorobowego. Ma to duże znaczenie w procesie leczniczym i przywróceniu maksymalnie możliwej sprawności. W przypadku braku leczenia spastyczność prowadzi do powstania odleżyn, trwałych przykurczów, zaniku mięśni i zakrzepicy żył.

Tonoliza – metodyka zabiegu

W zabiegu tonolizy do stymulacji mięśni spastycznych wykorzystuje się krótko działający prąd elektryczny. Impulsy są pojedyncze, ale mają wysoką amplitudę. Są przesyłane dwukanałowo, co oznacza, że wykorzystuje się dwa stymulatory, które mają odrębne obwody. Najpierw jedno urządzenie generuje jeden impuls (trójkątny, prostokątny), który powoduje silny skurcz porażonego mięśnia zginacza, a następnie jego rozluźnienie. Kiedy dochodzi do rozluźnienia włókien mięśniowych, drugi generator wysyła serię impulsów na mięśnie prostowniki. Są to impulsy trapezowe lub sinusoidalne, które dodatkowo opóźniają następowanie serii prądów po sobie. Dzięki temu powstaje wymuszona, naprzemienna praca obu grup mięśni.

Kiedy do ortopedy, a kiedy do fizjoterapeuty? Zobaczcie na filmie:

Wywołanie naprzemiennej pracy mięśni zginaczy i prostowników przypomina fizjologiczny mechanizm odruchowy. Najpierw stymulowane są mięśnie stawów proksymalnych, a na koniec dystalnych (staw ramienny, następnie łokciowy i nadgarstka). Dzięki temu powraca równowaga fizjologiczna mięśni i zmniejsza się ich napięcie. Parametry tonolizy i metodyka zabiegu przedstawiają się następująco:

• czas trwania impulsu: na mięsień porażony spastycznie 0,2–0,5 ms, a na mięsień prostownik 100–1000 ms,
• czas opóźnienia: dla kończyn górnych 20–30 ms, dla kończyn dolnych 50–60 ms,
• czas przerwy: dla kończyn górnych 1 s, dla kończyn dolnych 1,5 s.

Tonoliza trwa około 20 minut. Zwykle wymagane jest wykonanie jej kilkakrotnie, aby osiągnąć zamierzony efekt terapeutyczny. Zalecane jest stosowanie serii 20–30 zabiegów raz dziennie. Tonoliza jest uznawana za modyfikację metody Hufschmidta. Jest to technika, w której także używane są impulsy elektryczne do stymulacji mięśnia. Wywołują drżenie, skurcz i krótkie rozluźnienie. Kiedy następuje faza spoczynku włókien mięśniowych, wysyłany jest kolejny impuls, który powoduje pobudzenie mięśni prostowników. Zabieg różni się od tonolizy parametrami i brakiem opóźnienia:

• czas trwania impulsu: 0,2–0,5 ms,
• odstęp między impulsami: kończyna górna 1 s, kończyna dolna 1,5 s,
• czas trwania zabiegu: około 15 minut.

Wskazania do tonolizy

Tonoliza to metoda, która jest wykorzystywana przede wszystkim w spastycznym porażeniu mięśni, do którego doszło w wyniku uszkodzenia centralnego układu nerwowego. Wskazania do zabiegu to głównie:

• stan po udarze niedokrwiennym lub krwotocznym mózgu,
• stan po urazach rdzenia kręgowego,
• stan po urazie tkanki mózgowej,
• stan po zabiegu neurochirurgicznym,
• stwardnienie rozsiane,
• stwardnienie zanikowe boczne,
• mózgowe porażenie dziecięce,
• kręcz karku.

Przeciwwskazania do tonolizy

Tonoliza jest uznawana za skuteczny i nieszkodliwy zabieg fizykoterapeutyczny. Działanie prądów na mięśnie nie wywołuje skutków ubocznych ani powikłań. Jednak aby zachować maksymalne możliwe bezpieczeństwo, nie jest ona zalecana:

• kobietom w ciąży,
• przy stanach zapalnych skóry i tkanek miękkich,
• przy wypryskach i owrzodzeniach na skórze,
• u osób z wszczepionym rozrusznikiem serca lub innymi metalowymi implantami,
• u chorych na nowotwór,
• osobom chorującym na padaczkę,
• w czasie gorączki.

Bibliografia:

1. Olchowik B., Sobaniec W., Sołowiej E., Sobaniec P. Aspekty kliniczne zwalczania spastyczności, Neurologia Dziecięca Vol . 18 /2009 (36): 47–57.