Wilczyna, szakłak kruszyna, troszczyna – to inne nazwy kruszyny pospolitej. Roślina w Polsce występuje pospolicie na obszarach nizinnych, zwłaszcza w niższych partiach górskich. Jest krzewem – rzadziej niewysokim drzewkiem, dorastającym do ok. 5 metrów. Ma drobne, jasne kwiaty i owoce wielkości ziarnka grochu, które w początkowej fazie są zielone, następnie przybierają barwę czerwoną i ciemnofioletową; dojrzałe są niemal czarne. W przeszłości kruszyna pospolita była w Polsce objęta częściową ochroną gatunkową – nie podlega ochronie od 2014 r.
Kora kruszyny – działanie
Kruszyna pospolita uchodzi za roślinę ozdobną; sadzi się ją np. w parkach. Ciekawą odmianą jest kruszyna pospolita asplenifolia (Frangula alnus ‘Aspleniifolia’), krzew osiągający maksymalnie 2 metry wysokości, pełen drobnych, nieregularnych, długich liści. Chociaż wygląda dość egzotycznie, kruszyna pospolita asplenifolia jest mrozoodporna i miododajna oraz tolerancyjna na różne rodzaje gleby, dlatego dobrze rozwija się w naszym klimacie. Najbujniej rośnie na terenach wilgotnych.
Surowcem lekarskim jest kora kruszyny (Frangulae cortex), w medycynie naturalnej stosowana od XIV w. Na młodych gałązkach jest ona owłosiona, koloru brązowobrunatnego, natomiast na starszych okazach robi się szarobrunatna i matowa – korę dojrzałych okazów pokrywają jasne plamki zwane przetchlinkami. Działanie kory kruszyny polega przede wszystkim na pobudzaniu ruchu perystaltycznego jelita grubego. Kora kruszyny działa też żółciopędnie, poprawia przemianę materii i reguluje florę bakteryjną przewodu pokarmowego. Działa przeczyszczająco i pobudza wypróżnianie, dlatego jest polecana na odchudzanie i w przypadku uporczywych zaparć. Usprawnia funkcjonowanie wątroby – medycyna naturalna od dawna wykorzystuje korę kruszyny w leczeniu schorzeń tego narządu.
Zastosowanie kory kruszyny
Cenne właściwości kory kruszyny związane są przede wszystkim z obecnymi w niej związkami. Kruszyna zawiera minimum 7% glukofranguliny w przeliczeniu na glukofrangulinę A, flawonoidy, garbniki, glikozydy antrachinowe (o działaniu silnie przeczyszczającym), saponiny, woski, sole mineralne. Korę wykorzystuje się po wysuszeniu. Można z niej sporządzać lecznicze odwary; jest też dodatkiem do mieszanek ziołowych. Aby uzyskać działanie żółciopędne, korę kruszyny zalewa się szklanką wody i gotuje.
Uwaga! Im dłużej kora będzie gotowana, tym wywar stanie się mocniejszy. Osoby otyłe, skarżące się na przewlekłe zaparcia oraz zaburzenia przemiany materii mogą spożyć mieszankę ziołową Jana Biegańskiego, przygotowaną według proporcji: 60 g kory kruszyny, 20 g korzenia lukrecji, po 10 g korzenia mniszka lekarskiego oraz owocu anyżku. Składniki wymieszać i zaparzyć 1 łyżkę w 3/4 szklanki wrzątku. Wypić na noc.
Inna mieszanka odchudzająca według zaleceń Jana Biegańskiego: 60 g kory kruszyny, 20 g kory berberysu, po 25 g ziela marzanki wonnej oraz korzenia lukrecji i 10 g siemienia lnianego. Jako jednorazowy środek przeczyszczający stosuje się odwar z kory kruszyny przygotowany według proporcji: 1–5 g kory zalać szklanką wrzątku i wypić pod wieczór.
Kora kruszyny pospolitej dostępna jest w sklepach zielarskich oraz aptekach. Można ją też zebrać samemu z młodych pni i gałązek, zanim pojawią się na nich liście. Przed wykorzystaniem w celach leczniczych korę należy suszyć przez 2 godziny w 100ºC.
Owoce kruszyny – działanie
Ostrożniej należy obchodzić się z owocami kruszyny (Frangulae fructus), ponieważ spożyte w zbyt dużych ilościach, mogą zaszkodzić układowi pokarmowemu, powodując uporczywe wymioty i biegunki. Dzieje się tak głównie za sprawą glikozydów antrachinonowych. W owocach kruszyny pospolitej znajdują się ponadto antrazwiązki, cukry oraz sole mineralne.
Owoce do celów leczniczych zbiera się nie w pełni dojrzałe (gdy stają się koloru fioletowego). Przed wykorzystaniem należy je wysuszyć. Z kwiatów kruszyny robi się natomiast zdrowy i smaczny miód. Miód kruszynowy jest miodem wielokwiatowym, mogącym zawierać m.in. nektar z kwiatów akacji czy maliny leśnej. Należy go szukać w niedużych, tradycyjnych pasiekach.
Kruszyna pospolita – przeciwwskazania
Kory kruszyny nie należy stosować u kobiet w ciąży i karmiących oraz podczas miesiączki (roślina powoduje przekrwienie miednicy mniejszej). Przeciwwskazaniami są też: niedrożność, zwężenie, atonia jelit, wrzodziejące zapalenie okrężnicy, choroba Crohna, stany zapalne narządów jamy brzusznej, stany po operacjach, hemoroidy, bóle brzucha o nieznanej przyczynie, zapalenie wyrostka robaczkowego, stany odwodnienia (z utratą elektrolitów). Nie podawać dzieciom poniżej 12. roku życia oraz osobom uczulonym na kruszynę. Uwaga! Nie zaleca się stosowania kory kruszyny w celach farmaceutycznych przez ponad 2 tygodnie. Dłuższe stosowanie powinno być skonsultowane z lekarzem.
Bibliografia:
1. Jadwiga Górnicka, Apteka natury. Poradnik zdrowia, AWM, 2011.